Immaterieel erfgoed leeft mee in tijden van Coronacrisis #2

17 april 2020

Immaterieel erfgoed is altijd in beweging, en heeft de kracht om zich aan te passen aan nieuwe gebruiken, generaties en maatschappelijke verschuivingen. Ook vandaag zien we hoe immaterieel erfgoed-praktijken zich verhouden tot de uitzonderlijke omstandigheden, gecreëerd door de Coronacrisis.

Werkplaats immaterieel erfgoed verzamelt hoopgevende gebruiken en rituelen die zijn ontstaan tijdens de huidige lockdown. Daarnaast tonen we hoe organisatoren en verenigingen hun (immateriële) erfgoedpraktijk ‘herdenken’ in deze ongeziene omstandigheden.
Vandaag presenteren we een tweede hoofdstuk van onze reeks: ‘Immaterieel erfgoed leeft mee in tijden van Coronacrisis.’

Nieuwe tradities en rituelen ontstaan #lockdownlove

Onze sportscholen blijven gesloten, lopen en fietsen kan enkel solo of met een vaste virusbuddy, en ook onze yogamat kan enkel thuis worden uitgerold. Tal van yogastudio’s bleven er niet bij zitten en startten met online lessen, niet zelden gestreamd vanuit de knusse huiskamer van de lesgevers zelf. Yoga is immers meer dan bewegen, het is een manier van in het leven staan, en kan de nodige rust rust bieden op momenten waarop de Corona-crisis je al te zeer overweldigt.
in 2016 plaatste UNESCO de Indiase traditie op de lijst van immaterieel erfgoed. "Yoga is gebaseerd op het in harmonie brengen van geest, lichaam en ziel. (...) Het wordt gedaan door jong en oud, zonder onderscheid op basis van sekse, klasse of religie en is wereldwijd populair geworden", aldus UNESCO. Namasté.

© Jana Kerremans

We zien elkaar niet (of toch weinigen van ‘ons’), we kunnen elkaar niet aanraken.
We mogen (dat) missen. Een Gents creatief collectief lanceerde in samenwerking met Bond Zonder Naam daarom het project Liefde in tijden van Corona waarbij eenvoudige postkaarten en raamaffiches welgemikt je hart veroveren, zoals in onze header bovenaan dit artikel. Twee andere Gentenaars stichtten dan weer Bond Zonder Faam en leuken de lege straten op met zachte, verbindende, of gewoon ronduit grappige lockdown-boodschappen op stickervel.

© Bond Zonder Faam

Iedereen blijft in zijn kot, iedereen kookt thuis. Op een reeks fijne steun initiatieven en originele take out-concepten na, blijft de horeca vooralsnog een hele tijd gesloten. Cultuurfabriek Curieus speelt hier fijn op in, en lanceert met de ‘receptendialoog’ een initiatief dat culinaire kennis deelt én buren verbindt in tijden van ‘physical distancing’.
Bak jij het perfecte brood? Heb jij een geniaal stoofpotje in de vingers? Je kan posters downloaden via de Curieus-website en je eigen recept voor je ruit hangen!

Bestaande praktijken passen zich aan en denken mee

De lente is traditioneel gezien een periode van processies, stoeten en optochten. Door de uitbraak van het Covid19-virus, zien tal van organisaties zich genoodzaakt hun ritueel uit te stellen, of op een andere manier tot bij de mensen te brengen.
Niet zelden verbindt een processie, stoet of optocht de bewoners van een volledige gemeente. Het is dan ook met pijn in het hart dat de gemeentebesturen (meestal voor het allereerst!) hun traditie tijdelijk een halt moeten toeroepen, omdat samenkomen nog verboden is, of omdat de lockdown alle voorbereidingswerken onmogelijk maakt.

In het West-Vlaamse Gistel kan de Godelieveprocessie niet plaatsvinden op 5 juli, net in wat een bijzonder feestelijk jaar had moeten zijn. Voor heel wat Gistelnaren is de processie de gelegenheid bij uitstek om met de familie samen te komen, naar de processie te gaan kijken of er effectief aan deel te nemen. Na de processie is er een groot volksfeest. Helaas zal Gistel een jaar moeten wachten.

In de Antwerps Kempen zullen in september de Molse Lichtstoeten, de Rozenberg Lichtstoet en Ginderbuiten Lichtstoet niet kunnen uitgaan. De wagenbouwers kunnen immers bij het werk onvoldoende de huidige veiligheidsmaatregelen in acht nemen, en er is nog veel werk aan de (intussen hoogtechnologische) praalwagens.

In Lembeke bedacht men allerlei omwegen om toch het feestgevoel van de jaarlijkse Sint-Veroonmars in ere te houden. Commandant Johan Devogeleer sprak zijn groep van Paassoldaten toe in een videoboodschap en stelde een virtuele Sint-Veroonmars samen. Tal van muzikanten speelden van thuis uit het lijflied De Mars van de Zwarte Duivel. Ook de Kasdragers verzamelden virtueel om de start van de processie te herdenken door ‘s ochtends met een druppeltje ter ere van Sint-Veroon te klinken.

De internationaal gerenommeerde Paardenprocessie van Hakendover, een gemeente nabij Tienen, gaat doorgaans uit op Paasmaandag. De kerkelijke overheid besliste echter om alle publieke vieringen in het kader van de Goede Week en Pasen te annuleren. Vorig jaar vonden nog meer dan 15 000 bezoekers hun weg naar het kleine dorp.
We wensen hen en alle andere organisatoren een nog succesvoller vervolg toe in 2021!

Naar aanleiding van Erfgoeddag, dit jaar met het thema ‘De Nacht’, ging Erfgoedcel Meetjesland op zoek naar boeiende nachtelijke tradities en gebruiken. Via de Turkse Multiculturele Vereniging Zelzate vzw, het Agentschap Integratie en Inburgering, en Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen, kwam ‘Iftar’ in beeld, ofte het onderbreken van de vasten tijdens de Ramadan. Tijdens de Ramadan - die dit jaar op 23 april begint - komen na zonsondergang moslims (en niet-moslims) dagelijks samen om te genieten van een lekkere maaltijd, in een warm ontmoetingsmoment met buren, vrienden en familie, de ‘iftar’ genaamd. Dit jaar zou de Turkse Multiculturele Vereniging op Erfgoeddag - die zou plaatsvinden op 25 april 2020 - iedereen uitnodigen om met deze traditie kennis te maken en zo ontmoetingen te creëren tussen verschillende gemeenschappen. De coronacrisis strooide helaas roet in het eten!

Gelukkig ontwikkelden de partners het project SAMEN IFTAR IN UW KOT. Iftarpakketten worden in Zelzate aan huis geleverd, en bestaan uit twee recepten: een typisch Meetjeslandse lekkernij en heerlijke Turkse linzensoep. Daarbij heb je de kans een extra bijdrage te doen om gezinnen die het moeilijker te hebben, te steunen. De Ramadan is immers niet alleen religieus, maar ook sociaal belangrijk. Ramadan is een maand waarin mensen extra verdraagzaam, toegeeflijk en vrijgevig zijn. Een maand waarin eenheid en samenhorigheid tussen mensen centraal staan.

© creative commons

Onze partners van vzw Histories brachten ook hulde aan de berenjacht- zie ons vorig artikel, en roepen op - zoals ook de archieven dat doen- om deze periode te documenteren.

Graag staan we ook even stil bij wat er ontstaat, groeit en bloeit in de rest van de wereld tijdens deze globale crisis. Reeds eeuwenlang beschildert men in Oekraïne voor Pasen op traditionele wijze de paaseieren, ‘pysanky’ genoemd. De beschilderde eieren worden vaak als ware kunstobjecten jarenlang in huis tentoongesteld. Musicoloog Shaun Williams leerde de traditie kennen tijdens een stage in Oekraïne en neemt haar nu onder handen vanuit zijn boerderij in Roemenië, door de ‘pysanky’ aan te passen aan de huidige crisistoestand.

Ben je zelf op zoek naar steun?

De huidige Corona-crisis heeft grote gevolgen in de hele samenleving. Dat is ook zo voor vele erfgoedorganisaties en -verenigingen die de voorbije weken hun werking of evenement moesten stilleggen, uitstellen of afgelasten.
Werkplaats immaterieel erfgoed en haar partners zijn bezorgd over hoe het met jou en je organisatie gaat, en welke impact de Corona-crisis heeft. Dankzij deze korte bevraging trachten we een goed zicht te krijgen op het geheel. Zo kunnen we ook nagaan welke acties kunnen worden ondernomen. Alvast hartelijk dank! Invullen kan hier.

Meer vragen? Neem gerust contact op met stafmedewerker Jana Kerremans

Voor organisaties en beroepsgroepen uit de ruime cultuursector die getroffen zijn door de Corona-crisis, ontwikkelde de overheid diverse steunmaatregelen die je hier kan nalezen:

Het departement Cultuur, Jeugd en media bundelt informatie over de impact van COVID-19 en veel gestelde vragen.
De Federatie, belangenbehartiger voor sociaal-culturele organisaties en sectorfederatie van de amateurkunsten, zorgt voor permanente updates rond de huidige steunmaatregelen.
Steunpunt FARO zette de impact voor de brede cultureel erfgoedsector hier op een rij.

Header beeld: © goodcopy_ink