20 jaar UNESCO 2003 Conventie voor immaterieel erfgoed: een succesverhaal in Vlaanderen!

Niet minder dan 181 landen hebben dit internationale verdrag ondertekend sinds de lancering door UNESCO in 2003. Bijna de hele wereld dus. Slechts een miniem aantal van de 195 internationaal erkende landen sprong nog niét op deze boot.

Doel van deze UNESCO-samenwerking is samen zorg te dragen voor dit levende erfgoed en het in de schijnwerpers te zetten: om de waarde en betekenis ervan voor mensen overal ter wereld te tonen, de rijkdom aan culturele diversiteit en ook het belang van dit erfgoed in duurzame ontwikkeling te onderstrepen.

UNESCO 2003 Conventie: 20 jaar volle vaart in Vlaanderen



In de afgelopen 20 jaren is sterk ingezet om dit erfgoed meer zichtbaarheid en erkenning te geven. België was bij de vroege ondertekenaars van het verdrag (2006) en vanuit Vlaanderen werd  zodra het startsein van UNESCO kwam in 2008 (de Operationele Richtlijnen voor de Conventie werden in dat jaar van kracht) de Inventaris Vlaanderen van het immaterieel cultureel erfgoed opgestart. 

Erkenning via lijsten

Intussen prijken 676 vormen van immaterieel erfgoed uit 140 landen en alle regio’s van de wereld op de UNESCO Lijsten. Vanuit Vlaanderen zijn er 12 UNESCO erkenningen (16 uit België), zoals de Belgische biercultuur en de Heilig Bloedprocessie in Brugge. Eind 2023 komen er misschien nog twee bij, want dan worden op de UNESCO-bijeenkomst in Botswana het dossier van de Geelse Gezinsverpleging en traditionele irrigatie besproken. 

Op de Inventaris Vlaanderen staan intussen 69 immaterieel-erfgoedpraktijken ingeschreven. Deze variëren van de Gentse Feesten en het molenaarsambacht tot bloemencorso’s en de kermiscultuur. 

Nog veel meer immaterieel-erfgoedpraktijken en -gemeenschappen

Maar we koesteren met veel meer - honderdduizenden mensen - een diversiteit aan praktijken: vakmanschap, stoeten, fanfares, reuzenoptochten, kermissen, ambachten, dans- en muziektradities, streekgerechten, traditionele kennis rond natuur en landbouw, visserij, ... Op immaterieelerfgoed.be - de website voor immaterieel erfgoed in Vlaanderen - staan in 2023 al 355 praktijken in de kijker. Het zijn steeds de mensen zélf die het erfgoed aanmelden. Participatie is dan ook het hart van immaterieel-erfgoedwerk!

“Immaterieel erfgoed doe je nooit alleen.
Of je nu in een vereniging of op jezelf actief bent, immaterieel erfgoed leeft in groepen mensen. In erfgoedtermen spreken we over een ‘erfgoedgemeenschap’. Het zijn de mensen die je erfgoedpraktijk een warm hart toedragen, eraan meedoen of  aan de zijlijn supporteren. Ze zetten er samen de schouders onder om het door te geven aan anderen of jongeren, omdat ze het fijn of belangrijk vinden.”

In Vlaanderen is er ook een Register voor inspirerende borgingspraktijken sinds 2019. In 2023 stonden daar al 21 acties op. In datzelfde jaar werd een beurzensysteem ontwikkeld voor het doorgeven van vakmanschap. Zo gingen al 102 trajecten van start waarin meesters en leerlingen hun kennis en kunde delen, leren en ontplooien. 

Vlaanderen netwerkt rond immaterieel erfgoed

Vele spelers in het erfgoedveld timmeren sinds 2008 aan samenwerking in een netwerk rond immaterieel erfgoed: lokaal ingebedde erfgoedcellen, Vlaamse expertisecentra en dienstverleners, musea, archieven en vele anderen. Werkplaats immaterieel erfgoed - de organisatie voor immaterieel erfgoed - fungeert als spil in dit netwerk. We tellen daarbij in Vlaanderen acht NGO’s die vanuit de UNESCO Conventie geaccrediteerd zijn om internationaal advies en diensten te verlenen. 

Daarnaast zijn er twee erkende en getrainde UNESCO facilitatoren (Jorijn Neyrinck en Marc Jacobs), en één academische UNESCO leerstoel rond het borgen van immaterieel erfgoed (VUB). Vlaanderen heeft zo misschien wel het meest actieve netwerk ter wereld van erfgoedorganisaties die zich met veel passie en expertise inzetten voor dit jonge veld in volle ontwikkeling. Die werking wordt ook volop ondersteund en versterkt met de recente subsidiebeslissing van de Vlaamse regering (29 september) die een stevige impuls geeft aan de erfgoedsector.

Vlaams UNESCO Trustfonds

Vanuit het Vlaamse UNESCO Trustfonds wordt met gerichte investeringen ook de werking rond immaterieel erfgoed in Zuidelijk Afrika  ondersteund vanuit Vlaanderen. Tussen 2010 en 2020 liepen verschillende projecten met als resultaat dat zeven Engelstalige landen (Botswana, Eswatini, Lesotho, Malawi, Namibië, Zambia en Zimbabwe) nu nauw samenwerken binnen een gezamenlijk platform. Recent ging ook een nieuw project van start onder de noemer Immaterieel cultureel erfgoed borgen in het basisonderwijs van Namibië en Zimbabwe: een driejarig project om leren met levend erfgoed te promoten en het in te bedden in leerplannen en lerarenopleidingen. 

De conventie wordt ook in Vlaanderen gevierd

Afgelopen jaar werd immaterieel erfgoed wereldwijd - ook in Vlaanderen - extra in de schijnwerper gezet. In september werd Open Monumentendag opgehangen aan dit thema, en de Wikimedia-fotowedstrijden roepen op om foto’s van immaterieel-erfgoedpraktijken in te sturen. Ook hingen zo’n 200 erfgoedgemeenschappen een gepersonaliseerde poster aan hun raam voor de “Zo goed voelt immaterieel-erfgoedcampagne”. Samen met een online en postercampagne in de stations wilde dit voor meer zichtbaarheid van het begrip immaterieel-erfgoed zorgen. 

Meer lezen?

Het netwerk rond immaterieel erfgoed presenteert een ‘Verjaardagswens en Memorandum’ n.a.v. 20 Jaar UNESCO 2003 Conventie.