Beiaardcultuur en toerisme: dromen voor Living Heritage Journeys

18 november 2024

Het internationale project Living Heritage Journeys loopt bijna een jaar en zet in op het verbinden van immaterieel erfgoed en toerisme op een duurzame en betekenisvolle manier. Dit vierjarige traject verenigt vijf Europese landen – Polen, Italië, Zweden, Kroatië en België – in hun zoektocht naar nieuwe manieren om immaterieel erfgoed als inspiratiebron voor duurzaam toerisme te benutten. Elk land werkt een concreet lokaal of regionaal pilootproject uit, een proeftuin waarin ideeën en experimenten worden getest om waardevolle lessen te leren.

De Belgische proeftuin: beiaardcultuur

In België staat de beiaardcultuur centraal en werd er gekozen voor drie locaties: Grimbergen, Mechelen en Leuven. Elke plek brengt zijn eigen context en uitdagingen mee. Grimbergen is bijvoorbeeld meer een landelijke gemeente, die zo een basis vormt voor het onderzoeken van erfgoedtoerisme op kleinschaliger lokaal niveau. Mechelen heeft een bijzondere rol als thuisbasis van de beiaardschool en Leuven als drukbezochte studentenstad brengt inzichten op het snijvlak van cultuur en vrijetijdsaanbod, en internationaal toerisme.

Het doel van de proeftuin in België is om samen met een brede groep stakeholders – van beiaardiers en beiaardverenigingen via erfgoedcellen tot lokale en regionale toeristische diensten – een dynamisch project op te bouwen dat gedragen wordt door de betrokkenen. De erfgoedgemeenschap staat in het hart daarvan. Door hen nauw te betrekken, wordt verzekerd dat de experimenten ook daadwerkelijk passen bij lokale noden en wensen en een duurzame aanpak kunnen bieden voor het ontwikkelen van toerisme rond de beiaardcultuur in de lokale context en netwerken.

_{(Foto's genomen tijdens workshop in Grimbergen op 24 oktober 2024. © Aron Vermeiren in opdracht van Werkplaats immaterieel erfgoed)}

Dromen en randvoorwaarden

Tijdens drie lokale workshops gingen we aan de slag in de drie steden om in kaart te brengen welke initiatieven rond beiaardcultuur en toerisme al bestaan en te dromen over de toekomst. Dit leverde volgende waardevolle inzichten op:

De beiaard is meestal niet het primaire doel van een toerist om een stad te gaan bezoeken.
Er leven al allerlei samenwerkingen rond beiaardcultuur en toerisme, maar dat laat niet weg dat betrokkenen zelf nog veel groeimarge en mogelijkheden zien voor meer samenwerkingsvormen: toeristische ondernemers, horeca, culturele organisaties…
De toeristische dienst verschijnt als een verbindende factor.
Beiaardcultuur is enerzijds ‘High level’ (letterlijk: hoog in de lucht, maar ook historisch was het een manier waarmee steden zich onderscheidden). Anderzijds is het bij uitstek een cultuurvorm die breed in de stad hoorbaar is en op die manier dicht bij de mensen staat.
Er is al heel wat aanbod rond beiaardbeleving maar op dit moment blijft dat aanbod vaak gefragmenteerd.
Het raakvlak (en de dunne grens) tussen toeristische en lokale activiteit en sensibilisering: lokale gedragenheid van de beiaardcultuur is belangrijk voor het duurzaam toekomst geven aan deze traditie. Dat kan natuurlijk ook versterkt worden door middel van tal van lokale activiteiten met participatie van diverse bewoners en betrokkenen, sensibilisering enzomeer. Ook binnen toerisme kijken we anno 2024 volop naar het belang van duurzaam toerisme en hoe dat samengaat met (lokaal) ‘florerende gemeenschappen’. Principes van duurzaam toerisme (een aanbod ontwikkelen voor bezoekers) en duurzaam borgen van immaterieel erfgoed (met verschillende betrokkenen activiteiten ontplooien die bijdragen aan het levend houden en doorgeven van een culturele erfgoedpraktijk) komen zo soms dicht bij elkaar te liggen. Daar liggen heel wat kansen. Maar de oefening wordt tegelijk om hier met een scherpe blik naar te kijken in ons onderzoek, deze processen te differentiëren en ook hun samenspel goed te analyseren. Binnen dit project is duurzaam immaterieel-erfgoedtoerisme daarbij steeds de focus en de doelstelling.
De nood aan tegemoetkoming voor financiële uitdagingen kwam volop naar boven.
Verschillen tussen meer stedelijke en kleinschaliger gemeentelijke invullingen kwamen ook aan de oppervlakte.

_{(Foto's genomen tijdens workshop van 13 november 2024. © Door Dries in opdracht van Werkplaats immaterieel erfgoed)}

Een stap verder: workshop van 13 november

Op 13 november vond de laatste workshop plaats vooraleer we echt met het uitwerken van de proeftuin starten. In deze workshop gingen we opnieuw een stap verder. Alle stakeholders van de drie proeftuinsteden waren ditmaal samen uitgenodigd, net als iedereen die interesse heeft om het project te volgen (bv. erfgoedcellen, andere steden en toeristische organisaties).

We deelden de belangrijkste resultaten en lessen uit de eerdere workshops en uit de bezoekersbevraging die we tijdens de zomer van 2024 voerden in elk van de drie steden.

Vervolgens kregen de deelnemers de kans om verder in gesprek te gaan rond vier thema’s. Per thema werkten kleine wisselende teams ideeën uit en onderzochten ze welke mogelijkheden er zijn voor initiatieven in de volgende projectfase. Daarbij werd ook nagedacht over wie allemaal hierbij betrokken zou moeten worden.

De thema’s:

(Lokale) participatie: Lokale betrokkenheid kan de beiaardcultuur versterken, maar is het ook echt nodig binnen toerisme? Dit thema onderzoekt de plaats en betekenis van lokale gemeenschappen in het betrekken, ondersteunen en promoten van de beiaardcultuur binnen toerisme. Hoe kunnen we mensen en organisaties lokaal op een zinvolle manier betrekken en welke voordelen of uitdagingen brengt dit met zich mee?
Dromen: Hier gaan we in op enkele “dromen” of ideeën uit de voorgaande workshops, creatieve visies om de beiaardcultuur te versterken en aantrekkelijk te maken voor toeristen. Bij dit thema gaan we aan de slag met één of meerdere dromen en bedenken we per droom de randvoorwaarden, uitdagingen, en het gewenste resultaat.
Marketing en promotie: Hoe presenteren we de beiaardcultuur aan toeristen? In dit thema verkennen we welke marketingstrategieën passend en effectief zouden kunnen zijn voor het promoten van beiaardcultuur, zowel voor binnenlandse als internationale bezoekers, terwijl het ook recht doet aan het perspectief van de lokale praktijk.
Toerisme en beiaard - what’s in it for you: In dit thema kijken we naar de voordelen van het integreren van beiaardcultuur binnen het toerisme: voor zowel toeristische spelers als de beiaardgemeenschap zelf. Wanneer en waarom is het zinvol of waardevol om immaterieel erfgoed zoals de beiaardcultuur te verweven met toeristische ervaringen? Waar zijn gerichte acties nodig? En/of kan de toeristische ervaring soms ook samenvallen met de praktijk zoals ze bestaat? Welke voordelen brengt dit voor beide invalshoeken (toerisme / beiaardcultuur) met zich mee?

Vooruitblik

De workshop werd afgesloten met een informeel netwerkevent. De deelnemers spraken hun enthousiasme uit voor de volgende stappen in dit project. Vanaf 2025 richten we ons op het ontwikkelen en implementeren van de eerste proefprojecten.

Wordt vervolgd!