Kermiscultuur in België en Frankrijk op de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van UNESCO

5 december 2024

Goed nieuws! UNESCO plaatste de kermiscultuur in België en Frankrijk op de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid. Deze lijst zet de diversiteit van immaterieel erfgoed en het belang ervan internationaal in de kijker - en biedt een overzicht van het erfgoed dat de mensheid rijk is.

België en Frankrijk dienden samen dit dossier in - en dat is nu officieel erkend. Dat werd beslist tijdens de 19de bijeenkomst van het intergouvernementeel comité van de Unesco 2003 Conventie, die van 2 tot en met 7 december plaatsvond in Asunción, Paraguay. De 2003 Conventie biedt een belangrijk kader voor het borgen van immaterieel erfgoed wereldwijd.

Samenwerking over grenzen heen

Het multinationale (Frans-Belgische) dossier dat deze erkenning mogelijk maakte, belicht het unieke sociale en culturele karakter van de kermiscultuur. De erkenning is het resultaat van bijna tien jaar samenwerking tussen Vlaanderen, Wallonië, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Frankrijk. Maar vooral ook van veel samenwerking tussen kermisgemeenschappen met verschillende vertegenwoordigers van foorreizigers, zoals de Verdediging der Belgische Foorreizigers en het Parijse Musée des Arts Forains, werkten intensief samen. Ook academici van onder meer de Universiteit Antwerpen droegen bij via projecten zoals Science at the Fair. Ondersteuning kwam daarnaast van organisaties als Histories en Werkplaats immaterieel erfgoed.

_{© Stefan Tavernier (links) en Werkplaats immaterieel erfgoed (rechts).}

Springlevend

De kermiscultuur is geworteld in middeleeuwse tradities van reizende artiesten en kermisexploitanten. In de 19de eeuw ontstonden de moderne kermissen zoals we die vandaag kennen, met hun eetkraampjes, kansspelen en attracties. De rondreizende levensstijl, het unieke vakmanschap en de samenwerking met lokale overheden maken kermissen tot een levendig en toegankelijk evenement dat jaarlijks duizenden bezoekers trekt. Het kermisseizoen begint in principe tijdens de carnavalsperiode (februari - maart) en eindigt in november na Wapenstilstand. Tijdens deze periode organiseert bijna elke stad of dorp wel een of meerdere keren per jaar een kermis.

Van grote evenementen zoals de Sinksenfoor in Antwerpen, de Zuidfoor in Brussel en de Foire de Liège tot kleinere kermissen in dorpen en wijken: kermissen brengen mensen samen en bevorderen de sociale cohesie. Ook in Frankrijk trekken grote kermissen zoals de Foire du Trône in Parijs en de kermissen van Rijsel en Straatsburg een breed publiek. Liefhebbers kunnen daarnaast kermiserfgoed ontdekken in musea zoals het Parijse Musée des Arts Forains of het Belgische Musée de la Foire et de la Mémoire in Saint-Ghislain.

België telt ongeveer 7.000 kermisarbeiders in 850 familiebedrijven, terwijl Frankrijk zo’n 100.000 mensen in de sector telt. Hun unieke levensstijl wordt ondersteund door aangepaste onderwijssystemen, zoals rondreizende scholen, zodat de jongere generatie onderwijs kan volgen. Het bekendste voorbeeld in België is het GO! Tehuis voor foorreizigers- en schipperskinderen in Etterbeek.

Inventaris Vlaanderen

In 2014 werd de kermiscultuur al opgenomen in de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. In Wallonië, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Duitstalige Gemeenschap werd de kermiscultuur erkend in 2021 en in hun respectievelijke Inventarissen opgenomen.

Internationale UNESCO-lijsten

Naast de Representatieve Lijst, voorziet de UNESCO 2003 Conventie nog twee andere internationale lijsten:

de Lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed met Nood aan Dringende Borging (List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding)
het Register van de Beste Borgingspraktijken (Register of Good Safeguarding Practices).

Het overzicht van immaterieel erfgoed uit België dat de verschillende UNESCO lijsten van het immaterieel erfgoed siert, staat hier verzameld!