Immaterieel erfgoedtoerisme in en na corona - Verslag webinar 19 juni

Albert Van der Zeijden (KIEN) en Jana Kerremans (WIE) verzorgden de inleiding. Beiden stonden stil bij de gevolgen van de crisis voor de immaterieel-erfgoedorganisaties en de betrokken erfgoedgemeenschappen. Zowel in Nederland als in Vlaanderen is de lente traditioneel gezien een periode van (jaar)markten, feesten, opvoeringen, processies, stoeten, optochten, rituelen, kermissen, circussen,... die de pleinen en straten van onze steden en gemeenten bevolken. Met andere woorden, een toptijd voor het immaterieel cultureel erfgoed van zovele erfgoedgemeenschappen. In 2020 werd die lente helemaal anders. Tal van erfgoedgemeenschappen en organisaties zagen zich genoodzaakt hun activiteit of ritueel uit te stellen of af te gelasten. Voor een aantal initiatieven ging het bovendien om een beroepsinkomen - een inkomen dat vaak ook nog eens seizoensafhankelijk is van lente en zomer- dat hiermee volledig komt te vervallen (denk aan kermissen, circussen e.a.).

Gelukkig borrelt er in tijden van disruptie ook ongekende creativiteit naar boven. Opnieuw werd de kracht van immaterieel erfgoed duidelijk: meeleven en muteren doorheen de tijd. Het veerkrachtige en adaptieve veld bleef de voorbije maanden niet bij de pakken neerzitten. Nieuwe praktijken ontstonden, bestaande vonden zichzelf opnieuw uit. Elke dag zagen we warme burgerinitiatieven ontstaan, die het potentieel in zich dragen zelf een traditie te worden. 

Intussen zijn we eind juni. De komst van de zomer bracht een versoepeling van de maatregelen. Reizen kan weer, maar vele mensen zullen dat nog doen in eigen land. Vandaag, met de crisis zo vers in het geheugen, liggen er kansen om in Vlaanderen en lokaal ook levend erfgoed en binnenlands vakmanschap meer in de kijker te zetten. De dans van erfgoed en toerisme is altijd een evenwichtsoefening tussen elkaar versterken en instrumentaliseren. Welke verbanden kunnen we leggen tussen de aanpak van gepassioneerde gemeenschappen bij het verschuiven van het toeristisch paradigma in de richting van duurzaamheid en het concept van 'erfgoedgemeenschappen', zoals dat al enkele jaren in de erfgoedsector wordt gekoesterd? Hoe ontwerpt men een optimale én duurzame  bezoekerservaring? Een die beklijft en die tegelijk het immateriële erfgoed respecteert? Hoe vermijd je overcrowding en commodificatie van erfgoed, wanneer dat erfgoed op haar verkoopwaarde wordt geschat in plaats van op haar intrinsieke waarde? En vergeet niet: toerisme kan ook immaterieel cultureel erfgoed in zwang houden of zelfs herstellen. De discussie is niet nieuw. Een strategisch partnerschap of huwelijk dringt zich op.

We nodigden twee gastsprekers uit om hierover hun gedachten te bundelen in een inspirerende keynote.

Gastspreker Ko Koens (hogeschool InHolland) boog zich over de relatie tussen immaterieel erfgoed en duurzaam toerisme. Immaterieel-erfgoedgemeenschappen kunnen inspelen op de behoefte naar duurzaam toerisme, en zo mogelijk een antwoord bieden voor het gekende probleem van ‘overtoerisme’ in steden als Amsterdam en Brugge. Wat heeft immaterieel erfgoed te bieden aan de kwaliteitstoerist? De buzzwoorden zijn legio. Slow tourism, authentieke ervaringen, verdieping, meet the local, samenwerken met de plaatselijke bevolking. En, last but not least, ecologisch verantwoord toerisme. Maar Ko waarschuwt ook voor de vervlakking die op de loer kan liggen bij het eenzijdig benaderen van toerisme. 
→ Herbekijk de presentatie van Ko Koens hier.

Gastspreker Kristof Lataire is projectleider van Reizen naar Morgen bij Toerisme Vlaanderen. Al jaren buigt hij zich over de vraag: ‘Hoe kan ons erfgoed bijdragen aan de toekomst van onze florerende gemeenschappen?’ Deze vraag sluit aan bij de nieuwe visie van Toerisme in Vlaanderen.Volgens Kristof ligt de sleutel in samenwerken met de erfgoedgemeenschappen, en biedt immaterieel erfgoed kansen om de verscheidenheid van Vlaanderen te laten zien. Kristof nam ons mee in deze nieuwe visie en schetste het proces er naartoe.
→ Herbekijk de presentatie van Kristof Lataire hier.

De praktijk spreekt

De praktijken konden onmogelijk ontbreken op dit webinar. Hun ervaringen deelden we in vijf korte filmpjes.
Vanuit Nederland werden inspirerende filmpjes getoond van Keti Koti in Rotterdam en het Bloemencorso in Zundert.

In Vlaanderen gingen we op bezoek bij Handmade in Brugge en brouwerij Bourgogne des Flandres, bij meester bierbrouwer Thomas Vandelanotte. Beiaardier en curator beiaardcultuur Luc Rombouts liet vervolgens zien dat immaterieel erfgoed ook troost en perspectief kan brengen door op zijn beiaard de all time klassieker van Ramses Shaffy te spelen, ‘We zullen doorgaan’. Troost hing letterlijk in de lucht.

Wat vond jij? 

Om onze webinars te kunnen verbeteren voor de toekomst, ontwikkelden de collega’s van KIEN een evaluatie die je hier kan invullen. Erg veel dank om je mening met ons te delen!

Heb je vragen over dit webinar of zoek je meer informatie over de relatie tussen immaterieel erfgoed en toerisme? → Contacteer Jana