Van bits & bytes: de ‘demoscene’ in Finland en Duitsland erkend als immaterieel erfgoed

De erkenning als immaterieel erfgoed kent veel bijval; het zou de eerste keer zijn dat een element uit de digitale cultuur wordt erkend als immaterieel erfgoed op een landelijke inventaris van één van de lidstaten van de UNESCO 2003 Conventie voor het borgen van immaterieel erfgoed. Intussen wordt in Duitsland volop een aanvraag voorbereid vanuit de deelstaat Noordrijn-Westfalen om er de ‘demoscene’ ook voor te dragen op de overkoepelende Duitse inventaris voor het immaterieel erfgoed.

De ‘demoscene’ is een subcultuur voor computerkunst die zich specialiseert in het produceren van ‘demo’s’, niet-interactieve audiovisuele presentaties die real-time uitgevoerd worden op een computer. Deze demo's worden op zogenaamde ‘demoparties’ in competitieverband vertoond, of online verspreid. De gemeenschap betrokken bij de Finse ‘demoskene’ is actief sinds de jaren 80. Wat startte als een semi-legale hobby van voornamelijk jonge mannen - die intro’s van games ‘kraakten’, hercodeerden en uitwisselden op floppy-disc - begeestert intussen een gemeenschap van duizenden diverse leden. Allen gaan ze aan de slag met code, visuele bouwstenen en hacks om indrukwekkende visual art te creëren, niet zelden met een nostalgisch retrokantje. Hoe dat exact in zijn werk gaat, lees je in het uitgebreide en erg leesbare wiki-artikel dat mee de nominatie onderbouwde. Intussen groeide pionierende initiatieven uit de scene uit tot toonaangevende festivals, zoals Assembly in Helsinki. Bekijk één van de winnende demo’s uit de Assembly-competitie hier. 

De Fins erfgoedautoriteit, Finnish Heritage Agency, stelt het als volgt:

“Demoskene is an international community focused on demos, programming, graphics and sound creatively real-time audiovisual performances. It produces many other things digital content: small demos, music, graphics, videos, floppy disks, and games. These works are distributed free of charge, initially on floppy disks and later on various online services. Since the 1980s the community that has grown up to now consists of hundreds of different demo groups all over Finland, each with members to a few dozen. The groups meet at various events throughout the year. Subculture is an empowering and important part of identity for its members.”

Je vindt intussen ‘demoscene’-gemeenschappen over de hele wereld, maar de praktijken in Finland en Duitsland zijn de eerste die voorgedragen worden als erkende immaterieel erfgoedpraktijk. Het signaleert alvast de inzet en dynamiek van deze transnationale community om te werken naar een UNESCO-erkenning als immaterieel erfgoed van de mensheid. Het proces dat leidde tot de nominatie, is op zichzelf een ‘good practice’: de erfgoedgemeenschap van ‘demosceners’ werkte samen met erfgoedinstellingen tijdens meetings, studiedagen en online bevragingen, met als doel zoveel mogelijk stemmen uit de digitale gemeenschap te betrekken bij het nominatieproces.De prille erkenning in Finland en Duitsland geeft ook aan hoe er elke dag immaterieel cultureel erfgoed van waarde ontstaat, dat mensen en gemeenschappen verbindt, ook in het digitale tijdperk. En dat ook het begrip en de invulling van ‘immaterieel erfgoed’ zelf verder blijft evolueren en verrassende nieuwe invullingen kan krijgen.

Boeiend hierbij is hoe de kracht van immaterieel erfgoed tot uiting komt; door namelijk de focus te verleggen op het proces in plaats van het object. De ‘demoscene’ hechtte van bij aanvang veel belang aan het doorgeven en toekomst bieden, en startte haar eigen borgingsproces reeds vroeg op - immers, digitaliseren ís archiveren.
Voor de leden van de erfgoedgemeenschap vormt het behoren tot de ‘demoscene’ een ware ‘way of life’ binnen een gemeenschap van gelijkgestemden met een eigen jargon en gedeelde rituelen.
Jukka O. Kauppinen, Fins journalist en zelf ‘Demoskene’-veteraan, vat het treffend samen:

“Demoskene inspires to create, express and to do. While it revolves around digital devices, at its core demoscene is communal, connecting people and groups across borders. The inclusion of demoskene on the Finnish listing of intangible cultural heritage is an important indication that it is still possible to birth and grow completely new cultures and content, even in the digital realm. And demoscene is one that still rapidly evolves, changes and creates new stories to remember.”

Header beeld: © Tim Showalter (Wikimedia Commons): Screenshot of the munching squares display hack 
(demo effect, intro) as implemented by Tim Showalter in XScreenSaver