Veldtekening: wie zijn immaterieel-erfgoedgemeenschappen vandaag?

Erfgoedgemeenschappen centraal

Immaterieel erfgoed - de vele tradities, gebruiken, ambachten, rituelen, feesten, spelen, kennis en kunde die vandaag in onze samenleving leven - wordt gedragen en doorgegeven door immaterieel-erfgoedgemeenschappen. Het gaat om groepen mensen, organisaties of individuen die actief zorg dragen (‘borgen’) voor hun erfgoed.

De Vlaamse overheid spreekt in haar beleidsnota Cultuur 2024-2029 de ambitie uit om het immaterieel-erfgoedbeleid verder uit te bouwen. Daarbij staat de praktijk van deze erfgoedgemeenschappen centraal: het zijn immers zij die het immaterieel erfgoed levend houden. Om nieuw beleid goed af te stemmen op de realiteit, is er een actueel en breed zicht nodig op deze erfgoedgemeenschappen, hun behoeften en de drempels die ze ervaren.

_{Kermiscultuur - Femke den Hollander in opdracht van Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Waarom dit veldonderzoek?

Hoewel het Vlaamse beleid via het Cultureelerfgoeddecreet al enige tijd professionele organisaties in beeld heeft - bijvoorbeeld de landelijke steunpunten of organisaties die immaterieel-erfgoedpraktijken ondersteunen - zijn er tot nu toe weinig data en cijfermateriaal beschikbaar over de erfgoedgemeenschappen zelf. Wie zijn de beoefenaars, groepen, netwerken en individuen die het erfgoed in de praktijk vormgeven en doorgeven?

Dit veldonderzoek wil die leemte invullen. Volgende vragen worden gesteld:

• Wie zijn de erfgoedgemeenschappen in Vlaanderen en Brussel?
• In welke domeinen van immaterieel erfgoed zijn zij actief? 
• Waar bevinden zij zich?
• Hoe zijn zij georganiseerd?
• Welke noden en verwachtingen hebben ze?
  

Met de antwoorden maken wij een veldtekening: een breed en cijfermatig onderbouwd beeld van het landschap van immaterieel-erfgoedgemeenschappen in Vlaanderen en Brussel anno 2025. Daarbij volgt ook een analyse van de noden, behoeften en eventuele drempels die erfgoedgemeenschappen ervaren in het borgen van hun levend erfgoed.

_{Griekse dans op Leve immaterieel erfgoed - Femke den Hollander in opdracht van Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Breed en inclusief

Immaterieel erfgoed leeft overal in de samenleving. Het veldonderzoek is dan ook breed opgezet. Er worden zowel formele organisaties als informele groepen, kleine lokale verenigingen, buurtwerkingen en individuele beoefenaars bevraagd. Zo komen ook domeinen en praktijken in beeld die doorgaans minder zichtbaar zijn.

Iedereen die een erfgoedpraktijk beoefent of ondersteunt - van ambachtslieden tot muziekverenigingen, van sportclubs tot vertelgroepen, van sociale rituelen tot culinaire tradities - kan en mag zijn stem laten horen.

Tegelijk is een hanteerbare afbakening nodig. Om die reden vertrekt het onderzoek enerzijds vanuit de diverse betrokkenen bij de instrumenten van de Vlaamse overheid voor immaterieel erfgoed: de Inventaris Vlaanderen, het Register van Goede Borgingspraktijken, de UNESCO-elementen, de beurzen vakmanschap. Anderzijds wordt ruimer onderzoek gedaan vanuit het geregistreerd erfgoed op immaterieelerfgoed.be en alle betrokken erfgoedgemeenschappen daarbij.

_{Viering van Norouz in Muntpunt, 2025 - Dries Theuwissen voor Comité Norouz en Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Waardevolle basis voor toekomstig beleid

De resultaten van deze veldtekening zullen het Departement Cultuur, Jeugd en Media en de minister van Cultuur helpen om het beleid rond immaterieel erfgoed verder vorm te geven, rekening houdend met wat er vandaag leeft in het veld. Het onderzoek loopt van mei 2025 tot februari 2026.

_{Ambacht in Beeld Festival 2024 - Bram Kloos in opdracht van Ambacht in Beeld}