Blik terug op Leve immaterieel erfgoed!

Viering van nieuwe praktijken op de Inventaris Vlaanderen

We trapten de dag meteen feestelijk in gang! Vlaams minister van Cultuur Caroline Gennez zette met veel enthousiasme de zeven nieuwste immaterieel-erfgoedpraktijken op de Inventaris Vlaanderen in de bloemetjes. Een warm moment van erkenning en trots voor de gemeenschappen achter deze waardevolle praktijken.

Een welgemeende proficiat aan de jeugdbewegingen, handweven, het jachthoornblazen op Fürst-Pless- en Parforcehoorn, de Mariale Ommegang van Nazareth, de Leonardusprocessie van Zoutleeuw, de Sint-Hubertusprocessie van Elewijt, de Paardenprocessie van Kester én de Hanswijkprocessie!

Elke erfgoedgemeenschap bracht een symbolisch en belangrijk voorwerp mee om hun verhaal te vertellen. Zo namen Christian Margery en Anne Philippart van de Sint-Hubertusprocessie in Elewijt een moderne versie van de Sint-Hubertussleutel mee, een object dat ooit letterlijk werd gebruikt om hondsdolheid 'weg te branden'. Nu is het getransformeerd tot een symbolisch ‘brandmerk’ op de arm van de minister. 

Ook de kunst van het jachthoornblazen werd speels toegelicht: met getuite lippen, “zoals bij een zoen”, kreeg minister Gennez een ludieke les in blaastechniek. De erkenning van de jeugdbewegingen in Vlaanderen bracht ook leden van diverse jeugdbewegingen op het podium: van JNM, FOS Open Scouting en de Chiro!

In haar toespraak legde de minister een waardevolle link tussen erfgoed en welzijn. Dit kwam ook naar voren in de nieuwste erkenningen: immaterieel erfgoed draagt bij tot verbinding, erkenning en zingeving. Processies brengen mensen samen, jeugdbewegingen versterken het mentale welzijn van jongeren, en ambachten bieden ruimte voor creativiteit en zelfontplooiing.

_{Beeld: Vlaams minister van Cultuur Caroline Gennez samen met de nieuwe erkenningen op de Inventaris Vlaanderen. V.l.n.r. Sint-Leonardusprocessie, jachthoornblazen op Fürst-Pless- en Parforcehoorn, handweven, jeugdbewegingen, Mariale Ommegang van Nazareth, Sint-Hubertusprocessie van Elewijt en de Paardenprocessie van Kester. ©Femke den Hollander i.o.v Werkplaat immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Kennisdeling in alle hoeken

De dag stond ook in teken van uitwisseling: erfgoedgemeenschappen vertelden hoe zij omgaan met hun praktijk en het borgen ervan.

	Bij de sessie ‘Intergenerationaal aan de slag’, hoorden we inspirerende verhalen van onder meer de Sint-Hubertusprocessie uit Elewijt, de Gnawacultuur, de Academie van Carnavalskunsten en jeugdbewegingen. Zij deelden uit hun ervaring hoe ze jong én oud samenbrengen rond traditie. Zo blijkt dat het aanspreken van mensen op hun passie en het appelleren aan hun vaardigheden en kwaliteiten, belangrijker kan zijn dan leeftijd. Al deze competenties voegen een stukje aan het grotere geheel van een traditie of ritueel. Zo blijven tradities dynamisch veranderen en voortdurend nieuwe mensen aanspreken.
	In ‘Borgen vandaag’ zagen we hoe praktijken als het Ambacht in Beeld Festival, de Mariale Ommegang van Nazareth en het ambacht van vioolbouw, zich blijven heruitvinden in een veranderende samenleving. Verbinding binnen de gemeenschap bleek een belangrijk element, samen met de intrinsieke motivatie die mensen hebben om de traditie voort te zetten. Voor ambachten kan immaterieel erfgoed dan weer een reden zijn tot vrijheid, inspiratie en experiment. Het geeft ruimte om na te denken over het ambacht zelf, in verschillende vormen. Ook doorzettingsvermogen en het blijvend zichtbaar maken van immaterieel erfgoed bleek belangrijk.
	De sessie ‘Bruggenbouwers’ liet dan weer zien hoe een idee kan uitgroeien tot een gedragen project. Denk aan de passie voor leifruitteelt, het izran zingen en bouzouki spelen – immaterieel erfgoed kan werken als verbindende kracht! Bruggen bouwen tussen erfgoed en gemeenschap gebeurt niet alleen met partners in het veld, maar vooral met mensen die zich betrokken voelen bij een traditie. Zij beleven en delen dat nog meer dan partners waarmee je samenwerkt. Als je met nieuwe mensen wil werken, is daar een veilige plek en vertrouwen nodig. Je moet soms ook samen zoeken naar een nieuwe, gezamenlijke taal om van elkaar te kunnen leren.
	De sessie ‘Immaterieel erfgoed op de kaart zetten’ ging in gesprek met de mensen achter de projecten ‘Alles van waarde’ in Antwerpen en ‘Beleving’ in Limburg. Deze twee projecten maakten immaterieel erfgoed zichtbaar in hun regio. En dat blijkt echt mensenwerk te zijn. Het draait om oprechte interesse tonen en uiteenlopende netwerken aanboren, om zo op te sporen wie je in kaart wil brengen. Waarom je dit wil doen, en wie of wat je precies in kaart wilt brengen, daar denk je best vooraf goed over na. Of je het resultaat op een website of via een tentoonstelling in het museum in beeld brengt - of beide - immaterieel erfgoed in kaart brengen is en blijft mensenwerk.
	Er werd ook nagedacht over hoe een reus een gemeenschap kan verbinden. Deze sessie  toonde hoe reuzen – zoals Stuifke, Contios, Eugenietje Kadet en de Reuskens van Borgerhout– mensen kunnen inspireren en samenbrengen. Zo vertelde Wietse van de Reuskens van Borgerhout dat het helpen van lokale groepen om hun eigen reus te bouwen stilaan een van hun belangrijke, vaste activiteiten is. Het gaat niet alleen over hoe je die reus bouwt, maar vooral over hoe je het verhaal over die reus schrijft. Bruno van de reus Contios vertelde dat het belangrijk is dat iedereen zich van zijn of haar sterkste kant kan laten zien bij het bouwen, bewegen, doen leven,... van de reus, Stel de vraag: wat kan jij goed? En dat gevoel en nood van gemeenschap zit misschien wel in één van de grootste tips van de sessie: begin er niet alleen aan!

Doorlopend erfgoedplezier

Op het marktplein kon je de hele dag door in- en uitstappen in een bonte mix van demonstraties, doe-activiteiten en ontmoetingen.

Zo toonde busker Dimi de traditie van het ‘busken’, of het spelen als straatmuzikant ‘voor den hoed'. Wie liever keek dan deed, kon terecht bij fietsenmaker Tom Hermans, die met veel passie zijn vakmanschap rond het fietsenmaken toonde. Zo demonstreerde hij de kunst van het ‘vlechten’ van een wiel. De techniek heet vlechten omdat het steken van de spaken in een vlechtbeweging gebeurt. 

_{Beeld: Hellen Veldbloem toont Afro-Surinaamse tradities, kledij en muziekinstrumenten (links). Tom Hermans toont de techniek van het vlechten van een wiel (rechts). © Femke den Hollander i.o.v Werkplaat immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Ook de creatieve geesten konden hun handen uit de mouwen steken: je kon zelf een bord beschilderen in het kader van de Griekse traditie van het borden gooien, of je wagen aan het vlechten met wilg onder begeleiding van Jeanny Bouwen van Mandemakerij de Ratelaar. Hier kon je haar aan het werk zien, maar ook zélf een bloemetje vlechten.

Pigmento vzw liet je dan weer in de wereld van plantaardige inkt duiken. Er werd kleurrijke inkt gemaakt uit plantaardig materiaal, waar je mee kon schilderen op papier, maar ook wol mee kan kleuren.

Wie wilde, kon ook zelf het zandstrooien uitproberen met Theo Grobben, meester in het maken van zandtapijten. Zo’n zandtapijt vraagt vaak dagen werk, dus nam hij zelfgemaakte “kwartserellen” mee (naar analogie met aquarel): kleine kunstwerkjes gemaakt uit zand. 

Daarnaast waren er mooie ontmoetingen met erfgoeddragers: de mensen achter het project Op Handen Gedragen vertelden over toekomst geven aan processie-erfgoed, en Erfgoedlab Antwerpen stelde diverse erfgoedprojecten voor. Er was ook ruimte voor reflectie en kennismaking met begrafenis- en rouwrituelen én tradities rond textiel uit de Afro-Surinaamse gemeenschap door Stichting Ma Jong.

Kortom: het marktplein was een levendige plek vol verrassingen, waar doen, leren, kijken en praten hand in hand gingen.

_{Beeld: Hans Jackmaert van Pigmento vzw vertelt hoe je van plantaardig materiaal gekleurde inkt kan maken (links). Theo Grobben deelde zelfgemaakte werkjes uit, gemaakt aan de hand van zandstrooitechniek (rechts). © Femke den Hollander i.o.v Werkplaat immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

`_{Beeld: Mariska de Jong vertelt over Afro-Surinaamse rouwrituelen (links). Jeanny Bouwen demonstreert het vlechten met wilg (rechts). © Femke den Hollander i.o.v Werkplaat immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Doorheen dag dag genoten we ook van verteller Jo Breda, die elk uur een kort maar krachtig verhaal bracht, van ‘De reus van bibberen en beven’, een verhaal vol humor en horror, tot ‘De legende van het kasteel van Horst’, een traditioneel verhaal, gebracht op een hedendaagse manier.

Intussen kon je eens proberen kruisboogschieten onder professionele begeleiding van het Antwerps Kruisboog Verbond. Een zeldzame kans om die kunst van dichtbij te beleven! Bovendien kon je je hersenen laten kraken in een unieke escapegame rond taxidermie, een avontuurlijke én leerzame ervaring. Want hoe begint een taxidermist aan zo’n proces?

En natuurlijk werd ook aan de jongste bezoekers gedacht: in het gezellige kinderhoekje konden kinderen vrij spelen en erfgoed op hun eigen tempo ontdekken.

_{Beeld: Kruisboogschieten (links). Escape-game taxidermie van ETWIE (rechts). © Femke den Hollander i.o.v Werkplaat immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

Workshops Spoorzoeken en Handweven

Voor wie liever buiten op ontdekking ging, was er de workshop ‘Spoorzoeken’. Je verwacht het niet in hartje Antwerpen, maar het was een fascinerende tocht langs diersporen waarbij je leert zien waar je normaal zo aan voorbij loopt. Spoorzoekers Viviane en Koen namen kleine groepjes op pad, en doken in de verborgen dierenwereld van de stad. 

De creatieve zielen konden zich dan weer uitleven in een workshop handweven geleid door het Industriemuseum. Hier weefden bezoekers hun eigen boekenwijzer op een klein weefgetouw.

_{Beeld: Handweven (rechts). Spoorzoeken in Antwerpen-Stad (links). © Femke den Hollander i.o.v Werkplaat immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)}

O-pa: Slot in stijl!

We sloten de dag af op zijn Grieks – mét bouzoukimuziek, Griekse dans en jawel, bordengooien! Deze traditie leeft en gebeurt wanneer er ‘kéfi’. Kéfi betekent ‘in the mood zijn’, jezelf bijna verliezen in het plezier. En dat borden gooien gaat vergezeld met de uitdrukking ‘O-pa’! Een spetterende afsluiter van een dag vol feest, ontmoeting en inspiratie.