‘Van alle domeinen thuis’: dit nemen we mee van onze eerste lerende netwerkdag

Reset 

Bij de eerste editie ‘Van alle domeinen thuis’ gaan we voor een reset! Naast collega’s die al vele jaren het werk rond immaterieel erfgoed volgen, sluiten ook heel wat andere en nieuwe collega’s aan. Daarom zorgen we allereerst voor een heldere introductie van het lerende netwerk rond het borgen van immaterieel erfgoed. Zo beschikt iedereen van aan de meet van deze dag over dezelfde informatie. 

De verschillende thema’s en domeinen van immaterieel erfgoed in Vlaanderen. © Werkplaats immaterieel erfgoed

Immaterieel erfgoed ondersteunen we al twintig jaar als netwerk

In Vlaanderen zijn we al zo’n twintig jaar actief rond de UNESCO 2003 Conventie voor het borgen van immaterieel erfgoed. Deze conventie belicht de zorg voor levend erfgoed zoals tradities, rituelen, ambachten, kennis en vaardigheden.

Het werk hierrond is sindsdien voortdurend gegroeid en blijft evolueren. Dit is ook het geval met de netwerken en overlegvormen die we ontwikkelden in het werkveld.

Een overzicht:  

• °2008 - Start Inventaris Vlaanderen:
  Heel wat erfgoedcellen zetten lokaal actief in op immaterieel erfgoed.
  In de periode erna ontplooiden verschillende landelijke expertisecentra en organisaties volkscultuur (voorlopers van de ‘landelijke erfgoeddienstverleners’ vandaag) een werking rond immaterieel erfgoed.

• °2012 -  Startschot ‘Trekkersnetwerk immaterieel erfgoed’ en lancering immaterieelerfgoed.be:
  Vanaf 2013 was er per UNESCO domein een organisatie die overleg, afstemming en samenwerking coördineerde. Tapis plein (voorloper van Werkplaats immaterieel erfgoed) bracht al deze spelers - of ‘trekkers’ - samen, en trok dit netwerk rond de domeinen. Tapis plein was vanaf 2012 ook verantwoordelijk voor de moderatie van immaterieelerfgoed.be. FARO steunde en stimuleerde als steunpunt deze praktijkontwikkeling in de sector.

• °2019 - Domeinnetwerk immaterieel erfgoed* en jaarlijkse Domeinoverleggen:
  Het ‘Trekkersnetwerk’ evolueerde tot een netwerk vanuit het perspectief van de verschillende thematische domeinen van immaterieel erfgoed: het ‘Domeinnetwerk immaterieel erfgoed’. De organisaties in dit netwerk organiseerden tot 2024 aparte overleggen met allerlei betrokkenen en geïnteresseerden per domein, vb. ‘Domein 3-overleg’ rond sociale gewoonten, rituelen en feesten.

• ° Vanaf 2025 - Van alle domeinen thuis: 
  De eerste editie van de lerende netwerkdag voor alle organisaties die immaterieel erfgoed ondersteunen! De verschillende Domeinoverleggen worden gebundeld op 1 dag, geflankeerd door een plenair programma.

In de ‘informatiebundel Domeinnetwerk immaterieel erfgoed’ lees je hoe de verschillende organisaties in het Domeinnetwerk ondersteuning bieden bij de zorg voor immaterieel erfgoed en welke soort acties het netwerk onderneemt.

Een nieuw concept voor overleg 

In 2025 organiseren we de eerste ‘Van alle domeinen thuis’-dag. Een inspirerende, lerende netwerkdag, waar àlle domeinen van immaterieel erfgoed in parallelsessies aan bod komen op één dag. Een rijkgevuld maar compact georganiseerde uitwisselings- en overlegdag voor iedereen, vol updates en inspirerende voorbeelden.

Het netwerk rond immaterieel erfgoed blijft in beweging. Het Domeinnetwerk verwelkomde de voorbije jaren nieuwe partners rond de tafel. En ondertussen ontwikkelden zich ook tal van andere invalshoeken, organisaties en collega-netwerken rond immaterieel erfgoed, in en buiten de erfgoedsector.

‘Van alle domeinen thuis’ ontstond uit de nood van de erfgoedsector om mee te groeien met deze dynamiek én om het aantal overlegstructuren en momenten voor iedereen haalbaar te houden. Eén enkele dag voor àlle domeinen samen om voortaan met stip in je agenda te markeren!

Sophie Nuytten voor Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)

Wat zijn de noden van de erfgoedbeoefenaars vandaag? 

Waar zitten de noden bij erfgoedgemeenschappen? In aanloop naar deze dag voerde de Werkplaats een onderzoek uit naar hun noden en de uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd.

Er komen drie thema’s naar voren:

• Financiële en organisatorische uitdagingen

• Hoe kan een erfgoedgemeenschap omgaan met veranderingen in de gemeenschap?

• Uitdagingen rond wijzigende maatschappelijke contexten voor erfgoedpraktijken

Lees hier de volledige nota ‘Versterken van erfgoedgemeenschappen en immaterieel-erfgoedpraktijken’.

Wat kunnen we als erfgoedwerkers doen? 

Het is best ontnuchterend om vast te stellen dat de noden die naar boven komen, gaan over het doen en doorgeven van immaterieel erfgoed, het eigenlijke beoefenen en de transmissie van de praktijken. De belangrijkste obstakels voor erfgoedbeoefenaars zijn gelinkt aan bredere maatschappelijke ontwikkelingen. Deze kan het erfgoedveld niet alleen aanpakken.

Andere aspecten van borgen kwamen veel minder aan bod, zoals documenteren, onderzoeken, promotie voeren of inzetten op formeel of informeel onderwijs. Dit is niet verrassend: erfgoedbeoefenaars willen vooral hun praktijk verder zetten en overdragen. 

Veel existentiële en praktische noden op het terrein moeten verholpen worden. Ook al lijkt dat niet de kerntaak vanuit erfgoedzorg, ze zijn vaak wel de crux voor het voortbestaan van levend erfgoed.

Er zijn vele interessante en mooie initiatieven van erfgoedzorg rond het borgen van immaterieel erfgoed. De erfgoedsector kan deze verder begeleiden en versterken. 

Door vanuit erfgoedzorg de continuïteit van praktijken te versterken, pakken we de existentiële noden ook aan. Bijvoorbeeld via het:

• sensibiliseren rond immaterieel erfgoed
• ondersteunen van transmissie
• werken rond participatie, actualisering, diversiteit en intergenerationeel doorgeven 
• …

Ondertussen moeten we rond de verschillende noden (blijven) praten en actie ondernemen. Hoe versterken we de erfgoedgemeenschappen, vanuit onze verschillende taken in het veld en met het beleid**, vanuit erfgoed en andere sectoren die er aan raken?

**Hier vind je de presentatie van Departement Cultuur, Jeugd en Media over het immaterieel-erfgoedbeleid in Vlaanderen terug.

Sophie Nuytten voor Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)

Themasessies bieden inspiratie en ruimte voor dialoog

Om kruisbestuiving en kennisdeling binnen de verschillende domeinen aan te moedigen, werden parallelle thematische sessies georganiseerd. De sessies werden opgezet door de landelijke dienstverleners binnen het Domeinnetwerk immaterieel erfgoed* in samenwerking met diverse sprekers uit het desbetreffende domein. 

De volgende sessies vonden plaats: 

• Sessie Muziek (Domein 2 | Muziek en Podiumkunsten) georganiseerd door CEMPER
• Sessie Dans (Domein 2 | Muziek en Podiumkunsten) georganiseerd door CEMPER
• Sessie Nieuwe dynamieken binnen erfgoedgemeenschappen (Domein 3 | Feesten, rituelen en sociale gebruiken) georganiseerd door Histories vzw
• Sessie Klimaatrobuust (Domein 4 | Natuur en landbouw) georganiseerd door CAG
• Sessie Mens & dier - voeding - landschap (Domein 4 | Natuur en landbouw) georganiseerd door CAG
• Sessie Transmissie van techniek (Domein 5 | Ambacht, vakmanschap en techniek) georganiseerd door Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed en ETWIE. 
• Themasessie Religieus erfgoed: ‘Voor de eeuwigheid? Religieus erfgoed en spanning tussen traditie en vernieuwing’ | georganiseerd door PARCUM

Klik op de links hierboven in de lijst om de verslagen van de aparte sessies te lezen op de websites van de Domeinpartners!

De overkoepelende lessen uit deze sessies?

Elien Doesselaere (FARO) gaf als vliegende reporter de volgende reflecties aan het einde van de dag:

1.⁠ ⁠Nieuw bloed! Er zijn veel nieuwe gezichten, dat is een groot pluspunt. Jong en vers bloed kwam telkens terug, zowel in de sector als in de zoektocht naar nieuw bloed binnen erfgoedgemeenschappen.

2.⁠ De erfgoedgemeenschap staat centraal. Een schone basishouding, het typeert ook onze sector. Individuen zijn belangrijk, maar we gaan voor de gemeenschap, het collectieve. Maar dat roept op zijn beurt ook weer vragen en bedenkingen op. Wie is dat dan? Hoe definieer je een erfgoedgemeenschap? En wie definieert dat? Die bedenkingen zijn niet nieuw, maar wel belangrijk.

3.⁠ ⁠Innovatie en transitie. Hoe kunnen we traditie laten rijmen met transitie? Soms heb je een goed recept te pakken, maar het is niet altijd gemakkelijk om dat te repliceren. Maar zoals dat gaat met koken en bakken, soms lukt het, soms niet. Maar waar het om gaat is, dat je gewoon doorgaat. De durf om te experimenteren en er samen met de gemeenschap volop voor te gaan!

Over orale tradities en praktijken 

Er is in Vlaanderen geen landelijke dienstverlener die zich ontfermt over het domein ‘Vertellen en taalgebruik’. Toch gebeurt er heel wat rond. Praktijkbeoefenaar en kunstenares Laura Eva Meuris deelde haar ervaringen met de rol van verhalen, orale traditie en uitingen in haar handwerk en kunst. Ze kijkt positief terug op haar ervaring bij de lerende netwerkdag: 

“Deze dag deed me inzien dat ik in mijn eigen werk nog meer aandacht wil besteden aan historisch onderzoek, traditiedragers, erfgoedpraktijken en vakmanschap, en hoe ik deze kan integreren in het ontwerpen van collectieve maakmomenten, ambachtelijke maakrituelen, happenings en andere verbindende artistieke acties.”

Toch stelt ze ons de vraag ‘wat we kunnen doen, en we durven te doen, om diverser te zijn’? Ze haalde daarbij de volgende quote aan: 

Hen erkent dat we in een gepolariseerde wereld leven, dat ‘onze verschillen er toe doen’, of dat we niet allemaal hetzelfde zijn. Hen erkent de sociale, historische, economische en politieke context van onze verschillen en hoe deze onze levens beïnvloeden. Maar onder de dagelijkse realiteit en onze voorouderlijke geërfde ervaringen, onder onze unieke culturen en identiteiten, zegt Tempest, leeft er een soort gemeenschappelijkheid, en gelooft hen dat we daar allemaal toegang toe kunnen krijgen via creativiteit. Creativiteit, zegt hen, moedigt verbinding aan. Verbinding maken met de moeilijke zaken in en rond jezelf stelt ons in staat om verantwoordelijkheid te nemen voor onze impact op andere mensen, dit in tegenstelling tot blindelings door het leven te gaan, op een afgescheiden manier,(..) - Tempest, Kae, On Connection, 2022

“Ik wil benadrukken hoe sterk ik deze creativiteit heb ervaren tijdens de lerende netwerkdag - tijdens de brainstormsessies, maar ook in de vele presentaties en inspirerende voorbeelden van erfgoedzorg. De openheid om te blijven leren en elkaar te versterken siert niet alleen de organisaties, maar ook de erfgoedzorgers zelf.”

Sophie Nuytten voor Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)

Open uitnodiging

Focus je als erfgoedcel, museum, (erfgoed)bibliotheek, archief, steunpunt, fonds, sectororganisatie, koepelvereniging … ook op een immaterieel-erfgoedthema of -domein? Voer je een actief beleid rond het borgen van immaterieel erfgoed en het ondersteunen van immaterieel-erfgoedgemeenschappen? Dan ben je steeds van harte welkom op de jaarlijkse lerende netwerkdag ‘Van alle domeinen thuis’ en uitgenodigd om actief deel te nemen in het Domeinnetwerk immaterieel erfgoed! 

Contact opnemen? Stuur een mailtje naar shana@werkplaatsimmaterieelerfgoed.be 

Fotoverslag 

Sophie Nuytten voor Werkplaats immaterieel erfgoed (CC BY-SA 4.0)

* Deze dag is een initiatief van het ‘Domeinnetwerk immaterieel erfgoed’, een thematisch georiënteerd netwerk van organisaties die een actieve taak opnemen in immaterieel-erfgoedwerking in Vlaanderen en Brussel, met het oog op onderlinge uitwisseling, afstemming, samenwerking en versterking.

Het gaat onder meer om:

• Werkplaats immaterieel erfgoed (immaterieel-erfgoedorganisatie) 

• Histories (Domein Sociale praktijken, rituelen en feesten)

• CAG (Domein Natuur en Universum)

• CEMPER (Domein Podiumkunsten en muziek)

• Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed (Domein Ambachtelijke vaardigheden en technieken)

• ETWIE (Thema immaterieel technisch/wetenschappelijk/industrieel erfgoed)

• PARCUM (Thema religieus erfgoed)

• FARO (Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed)