Immaterieel erfgoed & lokale economie

Dit artikel maakt deel uit van het Themadossier lokaal beleid. 

Met lokale economie bedoelen we het geheel van ondernemers die hun activiteiten hoofdzakelijk binnen de gemeente realiseren. Typische voorbeelden van lokale economie zijn de detailhandel, zoals de slager en een kledingwinkel, en horeca. Maar het kan evengoed gaan om KMO’s of ambachtslieden.

Natuurlijk is economie nooit alleen maar lokaal. Geen enkele ondernemer denkt en werkt uitsluitend binnen de grenzen van de eigen gemeente. De alomtegenwoordigheid van de e-commerce, de instabiele internationale conjunctuur, de explosieve groei van de grondstofprijzen, de blijvende mobiliteit van kapitaal, kennis en mensen … dit alles beïnvloedt wat er lokaal groeit en bloeit.

Daartegenover is er, juist als reactie op deze internationale ontwikkelingen, vandaag meer dan ooit aandacht voor duurzame lokale producten en diensten. Haast elk lokaal bestuur wil vandaag de lokale economie versterken, vanuit het besef dat een gezond lokaal economisch weefsel fundamenteel bijdraagt aan de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van een gemeente, de werkgelegenheid en een gezonde gemeentelijke financiële huishouding.

Dat vraagt een geïntegreerde aanpak, over de grenzen van beleidsdomeinen heen. Op deze pagina verkennen we hoe immaterieel erfgoed en lokale economie elkaar kunnen versterken.

We hebben drie voorbeelden uitgewerkt waarbij duurzaam omgaan met immaterieel erfgoed aantoonbaar bijdraagt aan de versterking van lokale economie, m.n.:

• Handmade in Brugge (Brugge): vakmanschap en ambachtelijke vaardigheden
  
• West-Kruiskade (Rotterdam): rituelen, feesten en smaakcultuur
  
• Hawker Culture (Singapore): smaakcultuur
  

Deze voorbeelden zijn zonder meer inspirerend door hun breedschalige en visionaire aanpak. Tegelijk zijn we er ons van bewust dat deze voorbeelden, juist door hun schaal, niet zomaar kunnen worden overgedragen naar andere lokale contexten in Vlaanderen. Daarom vindt u verder in dit dossier inzichten die uw start net iets gesmeerder doen verlopen.

Zeker wie vanaf nul moet beginnen of het moet stellen met een beperkte bestaffing, kan klein beginnen met een project of een losse actie. Zulke acties helpen om het draagvlak bij ondernemers en beleidsmakers te vergroten en het rijke potentieel van immaterieel erfgoed te verkennen. Enkele voorbeelden:

De markt van Mortsel is wijd bekend in de bredere regio. Voor de 100e verjaardag van de markt in 2022, organiseerde het Lokaal Bestuur verschillende acties om het marktleven in de kijker te zetten. Oude foto’s in het straatbeeld boden een blik op het verleden van de markt. Bezoekers konden, zoals 100 jaar geleden, met paard en kar de markt bezoeken. Ook werden enkele vaste waarden in de kijker gezet: marktkramers die al jarenlang of zelfs over generaties heen wekelijks present tekenen op de markt.

Er bestaan tal van initiatieven om de lokale economie te promoten bij de bevolking. Enkele voorbeelden:

Denk aan nationale campagnes zoals 'Koop Lokaal', 'Met belgerinkel naar de winkel', de 'Week van de Smaak' (zie ook het voorbeeld ‘Groenten in de Vitrine'), 'Week van de Korte Keten', de 'Dag van de Ambachten'…

Ook lokale evenementen zoals jaarmarkten, middenstandsfeesten en braderijen, laten toe om een link te leggen tussen economie en immaterieel erfgoed. Verschillende van deze evenementen kunnen terugkijken op een stevige traditie en zijn zelf al immaterieel erfgoed geworden.

Omgekeerd kunt u bij culturele evenementen de samenwerking opzoeken met handelaars. De reuzen van Wetteren vierden in 2022 hun 400e verjaardag en dat verdiende een stevig feestje. In de aanloop naar deze verjaardag werden handelaars uitgenodigd om een kartonnen versie van een reus tentoon te stellen. De actie was een groot succes: de Wetterse handelaars alleen al stelden samen bijna 100 reuzen tentoon. Op 14 oktober volgde een heus reuzenfeest: een stadsbreed evenement met als afsluiter een spektakelstuk. Een van de spillovers van dit evenement was dat duizenden bezoekers die dag het handelscentrum bezochten. Handelaars pikten daarop in, bijvoorbeeld door een reuze(n)modeshow te organiseren. In drie centrumstraten rolden een 30-tal kledingzaken de rode loper uit voor een modeshow, aangevuld met accessoires en producten van andere winkels.

Na verloop van tijd kan de behoefte ontstaan om een beleidsvisie te formuleren of om de verschillende initiatieven aan elkaar te koppelen.

Handmade in Brugge heeft zo’n parcours doorlopen. Van een pilootproject in 2013 is het uitgegroeid tot een breed verankerde publiek-private samenwerking in de stad, waarbij meerdere beleidsdomeinen betrokken zijn: cultuur, economie, toerisme, onderwijs ...

Naast de versterking van de lokale economie, kan immaterieel erfgoed ook op andere manieren een economische meerwaarde creëren: 

Er zijn lokaal talloze economische initiatieven die raken aan immaterieel erfgoed, zonder dat ze al zo worden benoemd. Denk bijvoorbeeld aan streekproducten, markten, braderijen, jaarmarkten of ambachtelijke vaardigheden. Door deze producten en activiteiten ook als erfgoed te benaderen, kunt u een bijkomende culturele waarde toevoegen. Dit kunt u aanpakken met acties die bv. dit immaterieel erfgoed documenteren, levend houden en promoten naar een breder of divers publiek. Ofwel: volop gaan voor het borgen van dit levende erfgoed!

Een goeie samenwerking creëert niet enkel een culturele meerwaarde, maar speelt ook in op de noden van de ondernemers en wordt door ondernemers gedragen. U hoeft daarbij niet het warm water uit te vinden. De dienst Lokale Economie van uw bestuur heeft deze noden allicht al in kaart gebracht. U kunt ook inhaken op bestaande platformen, zoals een handelsvereniging, om met de ondernemers in contact te treden.

Ondernemers hebben natuurlijk de handen vol met ondernemen. Het creëren en promoten van een bijkomende, culturele meerwaarde is voor hen niet vanzelfsprekend. Om linken te leggen tussen immaterieel erfgoed & lokale economie, zijn er aanjagers en verbinders nodig. Cultuur- en vrijetijdsdiensten kunnen zo’n rol spelen, maar zijn binnen kleinere gemeenten soms onderbestaft. Op bovenlokaal vlak zijn er vaak dienstverlenende instanties die kunnen helpen. Denk bijvoorbeeld aan erfgoedcellen en landelijk dienstverlenende rollen.

Veel handelskernen staan onder druk of ondergaan een transformatie. Handelaars en bewoners hebben het soms moeilijk met het feit dat de statige winkelstraat van weleer een superdivers karakter heeft gekregen. “’t Is niet meer zoals vroeger”, zo hoort u dan. Voorbeeld: de West-Kruiskade in Rotterdam toont aan dat culturele diversiteit ook een meerwaarde, zowel economisch als cultureel, kan genereren.