Selecteren

HERKENNEN EN VERZAMELEN

benoemen - in kaart brengen – registreren – documenteren – waarderen - verwerven - selecteren – herbestemmen 

Wat?

Selecteren gaat om een bewuste keuze maken uit een aantal mogelijkheden. 

Immaterieel erfgoed is even divers als de mensen die ermee verbonden zijn. Binnen de logica van immaterieel erfgoed is er zo geen noodzaak om te selecteren. Integendeel: elke immaterieel-erfgoedpraktijk heeft haar eigen waarde en betekenis voor al wie erbij betrokken is. Dat maakt immaterieel erfgoed net zo rijk en betekenisvol. 

Wanneer het gaat over ondersteuning van erfgoedbeoefenaars bij het borgen van hun immaterieel-erfgoedpraktijken, zoals bij het bewaren en tonen van materieel erfgoed dat daarmee verbonden is, dan wordt selecteren toch vaak noodzakelijk. Want jammer genoeg zijn de beschikbare middelen zoals personeel, budget en logistiek beperkt. Selecteren betekent dan verminderen om het haalbaar te houden. Het betekent ook dat de selectie aandacht en zorg krijgt, dat ze kansen krijgt. Daardoor krijgt selecteren mogelijk de bijklank van iets verkiezen boven andere zaken. En dat ligt gevoelig wanneer de logica van het immaterieel erfgoed uitgaat van een onuitputtelijke diversiteit waarin elke immaterieel-erfgoedpraktijk haar eigen waarde en betekenis heeft.  

Hoe selecteren? 

Om doordacht te kunnen selecteren heb je selectiecriteria nodig. Wie mag daarover meepraten en beslissen? De belangen en waarden van de betrokken partijen kunnen namelijk uit elkaar liggen. Leren wat er bij elkaar op het spel staat is dus fundamenteel. Zo krijgen betrokken groepen, gemeenschappen en individu’s de kans om kennis te maken met de interne werking, de belangen en beperkingen van erfgoedorganisaties. En zij kunnen op hun beurt inzichten opdoen of ervaren wat de stuwende kracht is van het immaterieel erfgoed, waar men waarde aan hecht – of net niet. Kan men gedeelde selectiecriteria vinden? En welke kansen tot borgen bieden die criteria? 

Selecteren als groei

Vanuit de logica van immaterieel erfgoed selecteren de erfgoedbeoefenaars hun eigen praktijk om het tot immaterieel erfgoed te benoemen (zie ook borgingsmaatregel benoemen). Erfgoedorganisaties kunnen bijdragen door erfgoedbeoefenaars mee bewust te maken dat ook zij hun praktijk tot immaterieel erfgoed kunnen selecteren. 

Binnen de eigen immaterieel-erfgoedpraktijk selecteren erfgoedbeoefenaars ook. Ze kiezen wat zij belangrijk vinden om te behouden, wat los te laten, wat hen helpt of inspireert, wat ze minder relevant vinden. Die selectie van wat bij hun praktijk hoort en wat niet (meer), stuwt de immaterieel-erfgoedpraktijk voort. 

Bekeken vanuit een verzamelbeleid, leidt selectie ook tot het ontstaan of de groei van de collecties of archieven. Men voegt extra stukken of context toe. Men zorgt voor bijkomende aanknopingspunten om samen te werken met erfgoedbeoefenaars en wie zich betrokken voelt bij immaterieel-erfgoedpraktijken. 

Selecteren als verminderen en beheersen

Selecteren komt op heel veel momenten van het erfgoedwerk voor. Denk maar aan hoe uit grotere verzamelingen en bestanden regelmatig selecties worden gemaakt in teken van een doordacht collectiebeleid. Of het ‘opschonen’ van archiefbestanden en documentatiecollecties. Soms nemen die de vorm aan van het verder uitdunnen van documenten. Of van het verwijderen van materialen die door conservatoren schadelijk worden bevonden (bv. door aantasting van schimmel, houtworm, …). Het verminderen staat dan in teken van goede zorg voor het geselecteerde erfgoed. Het lijkt logisch dat wanneer immaterieel-erfgoedbeoefenaars of nauwe betrokkenen roerend of digitaal erfgoed in vertrouwen geven aan erfgoedbewaarders, er een transparant gesprek is over elkaars selectiecriteria. Want waar het voor erfgoedorganisaties meer draait om methodes en procedures, gaat het bij beoefenaars en betrokkenen van immaterieel erfgoed vooral om emoties, betekenissen, en waarden. 

Op andere momenten gaat selecteren om een selectie van verhalen en stukken voor communicatie en presentaties. Men wil met de selectie een helder verhaal kunnen brengen. Ook dan is het goed om transparant te zijn over de gemaakte keuzes en in gesprek te gaan. Wie weet komt men zo nog nuances en aanvullingen te weten. 

Ook bij het ontsluiten van registraties en catalogi wordt er geselecteerd. Zo blijft het overzichtelijk. Soms maken mensen selecties, soms gebeurt dit door software. Het selecteren kan gebeuren op basis van toegekende labels (bv. inventarisnummers, titels, chronologie), op andere momenten gebeurt het willekeurig of op basis van persoonlijke voorkeuren. 

De manier waarop een selectie aan een publiek getoond wordt, heeft impact op de perceptie. Het is dus goed om als erfgoedmedewerker samen met de erfgoedbeoefenaars stil te staan bij elkaars selectiecriteria. En ook op de effecten van die criteria op de erfgoedbeoefenaars, erfgoedorganisaties en het bredere publiek. 

Selecteren als (collectie)beleid

Bij het schrijven van een visie, beleidsplan of collectieplan worden op lange termijn lijnen uitgezet. Dit is een belangrijk moment om keuzes te maken in het erfgoed waarmee men aan de slag wil gaan, alsook om stil te staan bij de manier waarop men wil borgen. Tijdens het schrijfproces is er overleg met stakeholders. Die gesprekken zetten ook de toon voor de uitvoering. Door het betrekken van externe stemmen, zoals die van erfgoedbeoefenaars, kunnen selectiecriteria in onderling overleg tot stand komen. Zo kan men het wederzijds engagement meteen afspreken: wat is de korte termijn planning (bv. selecteren en overdracht van materialen voor bewaring) en wat is het langetermijnperspectief (bv. onderhouden van contacten en toegankelijkheid na selectie)? 

Waarom selecteren? 

Selecteren gaat heel vaak om kansen geven. Erfgoedbeoefenaars geven kansen aan hun praktijken door het als immaterieel erfgoed te selecteren. Ze geven ook binnen hun praktijk kansen aan die handelingen, betekenissen, verbindingen, engagementen, … die ze waardevol vinden om een toekomst te geven. 

De grote hoeveelheid en variaties die bestaan in immaterieel-erfgoedpraktijken vormt een uitdaging voor erfgoedorganisaties. Die nemen een grote verantwoordelijkheid op voor het erfgoed dat ze beheren, maar hun mogelijkheden zijn eindig. Door sommig (immaterieel) erfgoed te selecteren, geven erfgoedbeoefenaars er extra kansen op zorg, onderzoek en (publieks)aandacht aan. Dat daarbij ook (immaterieel) erfgoed niet geselecteerd wordt, heeft impact op wat men nu en later kan delen en doorgeven. Het samen bespreken van selectiecriteria kan een groter begrip opleveren bij alle betrokken partijen. Wat zijn de betekenissen, waarden en emoties die ermee verbonden zijn? Hoe wegen die mee bij het bepalen van wat essentieel is en wat minder belangrijk is? En hoe proberen erfgoedorganisaties daar binnen hun mogelijkheden ethisch mee om te gaan? 

Voorbeelden uit de praktijk