Muziek en podiumkunsten binnen religieus erfgoed

De gezongen gebeden van de Oostendse joodse gemeenschap

De gemeenschap van de synagoge in Oostende zingt gebeden tijdens vieringen. De teksten, die in het Hebreeuws geschreven zijn -een taal zonder klinkers-, worden gezongen. Voor wie modern Hebreeuws kan lezen, bezit elke Synagoge boeken als hulp om de juiste uitspraak te kunnen benaderen. De rabbijn (geleerde) kent na een lange opleiding alle teksten en klemtonen. Door de kleine omvang van de gemeenschap, neemt de rabbijn de rol van de voorzanger op zich. Er is geen instrumentale begeleiding bij de zang. Op enkele feesten na, mag je op een heilige dag niet werken, en dus ook geen muziekinstrument bespelen. 

Simchat Thora. De dag van het samenkomen

Na afloop van Soekot (Loofhuttenfeest) legt de Torah (naam voor de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel) een extra dag op, de achtste dag, die letterlijk als 'dag van het samenkomen' wordt omschreven. In de joods-orthodoxe traditie ontstond het gebruik om op die dag het afronden van de jaarlijkse cyclus van wekelijkse Thoralezingen te vieren. Dan worden dus zowel de laatste als de eerste hoofdstukken van de Thora publiekelijk gelezen.

Bij de viering worden gebruikelijke beperkingen tijdelijk opgeheven. Die dag worden niet enkel volwassenen voor de Thora opgeroepen, maar ook kinderen. Er wordt vrolijk gezongen en gedanst terwijl de Thorarollen spontaan van de ene aan de andere worden overhandigd, ook aan kinderen. Zij krijgen zo de boodschap dat de Thora voor iedereen toegankelijk is. 

Bhajans zingen in het hindoeïsme

Bhajans zijn devotionele liederen die al eeuwen deel uitmaken van de Bhakti-beleving binnen het Hindoeïsme. Ze verwoorden spirituele onderrichten, verhalen vanuit de epische geschriften, onderricht van een heilige en devotie tegenover een bepaalde godheid. Ze kunnen in het Sanskriet, Hindi, Malayalam of een andere Indische taal zijn.

De liederen worden individueel, met een paar mensen of in groep gezongen. Dat gebeurt in een tempel, zoals de Brusselse Mandir, in een ashram (soort klooster), thuis, onder een boom of aan een rivier. Zang wordt met een korte lezing of recitaties afgewisseld. Bhajans worden begeleid door een aantal instrumenten, zoals harmonium, dholak (tweezijdige trommel), tabla (twee kleinere trommels) en kartals (kleine cimbaaltjes). 

Samenzang in de verenigde protestantse kerk in België

Sinds de invloed van Martin Luther in de 16e eeuw is de protestantse viering minder elitair en toegankelijker voor het volk. Vanaf dan kon ook de gemeenschap actief deelnemen en betrokken zijn bij de liturgie. Dit dankzij zangboeken met psalmen, vrije liederen en gebed. Vandaag wordt nog steeds samen gezongen. Professionele musici en organisten begeleiden de muziek.

De kerkorganist

De klank van het orgel vult de protestantse kerk met melodie. Maar naast het verzorgen van deze muziek, heeft de kerkorganist meerdere opdrachten. Hij leert de gemeenschap nieuwe liederen aan en begeleidt de samenzang. Alleen of met een liturgische commissie staat hij in voor de muzikale opluistering van de eredienst. Het bespelen van het orgel kan je leren bij opleidingen aan muziekacademies of aan het conservatorium.

Samenzang in de protestants-evangelische eredienst

Elke zondag tijdens de protestants-evangelische eredienst of viering komt een groep van 20 tot 400 mensen samen om te zingen. Het repertoire kwam in de 20e eeuw vooral uit de Zangbundel Johannes de Heer en Glorieklokken. Later werd dit aangevuld door de bundel Opwekkingsliederen. Jaarlijks komen er nu een twintigtal liederen bij. Er is in de gemeenschap veel vrijheid in de bewoording of vertaling van een lied.

De samenzang in evangelische en pinkstergemeenschappen werd eerst begeleid door een harmonium, later door een elektronisch orgel of piano. Vanaf de jaren 1970 volgde de overstap naar keyboard, gitaar, drum,...

Zingen in het baha’i geloof

Het bahá’í geloof is ontstaan in Perzië (vandaag Iran) in het jaar 1817 en had zijn eerste geloofsgemeenschap in Brussel in 1948. Bahá’u’lláh, de stichter van de geloofsgemeenschap, verkondigde dat je de geopenbaarde teksten en gebeden het beste kan zingen. Zo kun je de inhoud beter voelen en beleven. De oorspronkelijke teksten waren in het Farsi en Arabisch, maar ze kunnen ook in de volkstaal of in het Engels gezongen worden. 

Het zingen van de gebeden gebeurt thuis, in persoonlijke kring, met familie, vrienden of alleen. De gemeenschap komt ook samen. Individueel zingen de baha’is elke dag ‘s morgens en ‘s avonds op hun eigen manier, met hun eigen muzikale interpretatie. Er is geen vaste muzikale richtlijn en daardoor een grote culturele diversiteit.

Getijdengebed in de Abdij Onze Lieve Vrouw van Nazareth

Monialen, vrouwelijke kloosterlingen die tot een contemplatieve orde behoren, streven naar een leven van voortdurend gebed om verbonden te zijn met God en de wereld. De verschillende getijden bestaan uit een combinatie van hymnen, psalmen en schriftlezingen. De getijden worden in het Nederlands gezongen en begeleid door het orgel. Er zijn zeven gebedsdiensten per dag en elke dienst heeft een eigen invulling: de nachtwake; de lauden of morgendienst; de terts, sext en noon in de voormiddag; de vespers in de namiddag. De dag wordt afgesloten met de completen.

Choral Evensong zingen in de Anglicaanse traditie

Het getijdengebed of goddelijk officie bestaat in verschillende christelijke Kerkgenootschappen, waaronder ook in de Anglicaanse eredienst. De Anglicaanse Kerk verwijst meestal naar de Kerk van Engeland, ontstaan na een schisma met de Rooms-Katholieke Kerk in 1534. 

Doorheen de tijd evolueerde het getijdengebed in de Anglicaanse traditie. Verschillende getijden zoals de vespers, noon en completen werden onder de noemer Evensong samengebracht. Teksten kunnen bestaan uit psalmen of hymnen, of zijn afkomstig uit de Bijbel. De tekst wordt meestal in de plaatselijke taal gezongen. Soms worden de teksten aangepast aan de culturele traditie van het land. 

De Evensong wordt traditioneel dagelijks gezongen in de avonddienst in de Anglicaanse kathedralen. Het gebruik stelt dat de Evensong door een koor gezongen wordt, aanvankelijk bestaande uit volwassen mannen en jonge knapen. De hedendaagse samenstellingen bestaat uit zowel mannen als vrouwen. Zij zingen a capella of onder orgelbegeleiding.  

Byzantijnse Psalmzang

Byzantijnse Psalmzang is de kerkelijke zangtraditie die in de christelijke erediensten van de oosters-orthodoxe Kerken gebruikt wordt. Deze onbegeleide gezangen komen voort uit het vroege christendom te Jerusalem. De term 'Psalmzang' is een verwijzing naar het Oudtestamentisch boek ‘De Psalmen’, dat nog steeds het hart is van deze kerkelijke zangtraditie. 

De Byzantijnse Psalmzang wordt o.a. gekenmerkt door onbegeleide monofonie, waarbij een gezang door het hele koor eenstemmig gezongen wordt: elke vorm van meerstemmigheid of instrumentele begeleiding is dus volstrekt uitgesloten. Wel kan een zanger de hoofdzang van het koor ‘dragen’, door een grondtoon aan te houden. Andere kenmerken zijn het antifonaal principe en de verscheidenheid aan modaliteit en ornamentering.

*Deze registraties kwamen tot stand In navolging van de campagne rond muziek- en podiumerfgoed die CEMPER en Werkplaats immaterieel erfgoed met verschillende partners opzetten. Meer info vind je hier en hier.