Dit was Leve immaterieel erfgoed! 2022

Aftrap van een dag vol ontmoeting, inspiratie en mensenwerk

Een zaterdagochtend. De locatie mag dan idyllisch aan het water gelegen zijn, het blijft meedogenloos vroeg voor wie van ver komt en om tien uur de start van de tweede Leve immaterieel erfgoed!-dag niet wil missen. Er zijn koffie en croissants om het ochtendlijke leed te verzachten en wie na de caffeïne nog niet helemaal wakker is, krijgt met Gnawa-muzikanten en -dansers Driss Filali en Mohamed Saïd Akasri, een stevige herkansing. De luide metalen castagnetten (Karkaba) zitten daar zeker voor iets tussen. Luc Mishalle op saxofoon zorgt voor begeleiding. 

Kurt De Smet, Belleman van Oudenaarde, vergezeld door de Bellevrouw, verklaart de dag officieel voor geopend. Men zegge het voort! 

Voorzitter Luc Rombouts en coördinator Jorijn Neyrinck van Werkplaats immaterieel erfgoed verwelkomen alle aanwezigen en geven het woord door aan keynotespreker Gerardo Salinas. Dramaturg bij de Koninklijke Vlaamse Schouwburg, en tevens bezieler van Mestizo Arts Platform. Samen met MAS|Museum aan de Stroom werkt het platform al jaren aan Het Altaar, een artistiek en participatief erfgoedproject geïnspireerd op de Mexicaanse traditie ‘Dia de los Muertos’. 

Gerardo neemt ons mee naar een wereld waarin iedereen het resultaat is van migratie, inclusief de culturele en andere bagage die met die beweging meereist. Er was eens de zaadcel, boordevol informatie, die richting eicel migreerde. Een nieuw wezen ontstond, een combinatie van culturen dat tradities nieuw leven inblaast of verderzet. Oud en nieuw versmelten, zoals de performance van percussionist en Marimba-speler Juan Carlos Bonifaz, die een traditie in stand houdt en vernieuwt. Food for thought op deze vroege zaterdagochtend!

Drie parallelle infosessies maken het programma van de voormiddag compleet. 

Sessie Warm Hart en Welzijn

In de sessie ‘Warm hart en Welzijn’ vertelt Janna Lefevere, coördinator van Stuifzand over de traditie van de gezinsverpleging en de Sint-Dimpna-cultus. Sinds jaar en dag werken de inwoners van Geel aan een warme samenleving waarin plaats is voor wie het mentaal wat moeilijker heeft. In dit zorgmodel van gezinsverpleging nemen inwoners van de stad patiënten tijdelijk of voor een lange periode op in hun gezin. In het voorjaar van 2022 werd de Geelse gezinsverpleging door België voorgedragen voor een plaats op het UNESO-register van goede borgingspraktijken.

Ook de zevenjaarlijkse Virga Jessefeesten in Hasselt bouwen aan een inclusieve samenleving. Het borgingsproject Virga Yes Divers is daar het levende bewijs van. We gaan in gesprek met Veronique van Nierop van Het Stadsmus (het stadsmuseum van Hasselt), Els Pierson, voormalig ​​diensthoofd bij de dienst gelijke kansen en met Johan Vrints van Orbit vzw. Samen zorgen de organisaties voor betrokkenheid van mensen met een andere levensbeschouwelijke achtergrond aan het van oorsprong katholieke feest. Het geheim voor een geslaagde aanpak? Een open en zoekende houding en een blik op de lange termijn.

Sessie Van Alle Markten Thuis 

Immaterieel erfgoed vind je overal, in de hele samenleving en in alle maatschappelijke domeinen: ambachten, landbouwtechnieken, eetcultuur, muziektradities…  Sommige initiatieven spelen vlot in op die veelzijdigheid en leggen inspirerende verbindingen tussen immaterieel erfgoed en verschillende invalshoeken zoals kunst, toerisme, duurzaam ondernemen… 

Doek vzw is van alle markten thuis. Tijdens deze sessie vertelt Anna Jamieson hoe DOEK vzw ontstond uit het leven en werk van Lies van Assche. Onder impuls van Lies evolueerde het van een sociaal-artistiek werkervaringsatelier voor de brede cultuursector, naar een artistiek, innovatief, en ambachtelijk textielplatform voor een textielcommunity van kunstenaars, ontwerpers en makers, waar ze ook zelf toe behoort. In de werking van DOEK vzw loopt immaterieel erfgoed overal doorheen: textielpraktijken, kennis en technieken van vroeger en vandaag, van ver en van hier, vanuit Vlaamse tradities en van nieuwkomers, het wordt allemaal verbonden, geleerd en uitgewisseld via samen doen en maken. 

Philippe Debroe dompelt ons daarna onder in de heerlijk eclectische en charmant aanpak van het erfgoedfestival Alles es Just. Het erfgoedfestival staat in het teken van de Schaarbeekse volksheld Pogge. In 1875 ontstonden de “Pogge Vrienden" en tot eind jaren ‘80 hield men elk jaar een kermis waarbij ze het standbeeld van Pogge door de straten van de wijk droegen. In 2013 werd de traditie nieuw en eigentijds leven ingeblazen met het familiefestival ‘Alles es Just’ dat een waaier aan activiteiten opzet en het artistieke, volksculturele en culinaire erfgoed van de Brusselse gemeente Schaarbeek doet opleven.

Sessie Meester-leerling 

Ook aspirant meesters en leerlingen kunnen hun gading vinden op deze dag in het gezellige “Meester-Leerling Café” op een boot. Zij geven hun vakmanschap door in een meerjarig traject. Sophie Muyllaert en Kari Alloo van het Departement Cultuur Jeugd & Media geven toelichting over hoe een meester-leerlingdossier voor de aanvraag van een beurs er kan uitzien. 

Voormalige meesters, zoals draailierbouwer Marc Reymen, delen met fierheid en enthousiasme hun ervaringen en tips and tricks. Weten hoe en wat je gaat documenteren bij het doorgeven van vakmanschap is ook belangrijk. Laura Danckaert (CAG) en Joeri Januarius (ETWIE) beamen dit: goede begeleiding kan de passie vertalen naar een mooi dossier, en documenteren staat steeds in functie van de door te geven kennis en kunde.
Werkplaats immaterieel erfgoed ontwikkelde net een handreiking voor wie een beurs voor een meester-leerlingtraject wil aanvragen.

De Belleman roept de sessie ten einde en loodst iedereen terug naar de grote hal.

Viering van de Inventaris Vlaanderen en lancering vernieuwde beleidsvisie, in aanwezigheid van de minister van Cultuur

Middag. Ook de Vlaamse minister van Cultuur Jan Jambon komt mee feest vieren! Hij zorgt daarbij allereerst voor een heuse première met de lancering van de geactualiseerde beleidsvisie voor het immaterieel erfgoed in Vlaanderen. De vorige visienota van 2010 verdiende immers een update, waar de voorbije twee jaar hard aan gewerkt is. Met de nieuwe beleidsvisie wil Vlaanderen het immaterieel-erfgoedbeleid duurzaam en toekomstgericht versterken en antwoorden bieden op langetermijnuitdagingen. Daarbij staan steeds de erfgoedgemeenschappen centraal!

Na de speech van de minister, is het tijd voor de erfgoedgemeenschappen om zélf op het podium te beklimmen. Alle erfgoedpraktijken die sinds 2019 (en tijdens de Coronapandemie) erkend werden op de Inventaris Vlaanderen van het immaterieel erfgoed, worden in de bloemetjes gezet. En dat brengt leven in de brouwerij: zo laten de jachthoornblazers zich van hun beste kant zien met een blaasconcert, zingen de mensen van de Gentse Feesten uit volle borst en huldigen de minister vervolgens met een heuse strop. Er wordt voluit verteld,  vrolijk geschaterlacht en uitgewisseld terwijl het publiek met elke praktijk kennismaakt en de betrokkenen van de fiere erfgoedgemeenschappen.

De vier artiesten van Brassband Panta Rhei fleuren onze dag op met een muzikaal intermezzo tijdens de lunch. We zien hen terug aan het einde van de dag.  

Marktplein

Nieuwsgierige blikken en gezellig geroezemoes vullen de centrale hal waarin de markt plaatsvindt. Tafels bekleed in geel, paars en blauw staan opgesteld, een kleine caravan vormt het centrum van de ruimte. Kleurrijke vlaggen vertellen dat hier het feest is.
Werkplaats immaterieel erfgoed ontvangt je aan de inkom met een grote glimlach en informatie over de dag en immaterieel erfgoed. Op een tafeltje liggen brochures van de Geelse Gezinsverpleging, Erfgoed Vlaamse Ardennen, CEMPER en vele andere partners. Plof je neer in de caravan, dan geniet je in deze mini-cinema van filmpjes door erfgoedgemeenschappen.

Op het marktje tonen erfgoedgemeenschappen hun passie. Aan het eerste tafeltje ontmoet je Liliane Kasongo en haar familie die bekwaam zijn in de kunst van het Afrikaans haarvlechten. Naarmate de dag vordert, zie je steeds meer bezoekers met een sierlijke vlecht in hun kapsel.
Emiliani vzw, een organisatie die mensen met een beperking professionele ondersteuning biedt, betrekt je bij hun activiteiten papierscheppen en vilten. Zo kom je te weten dat immaterieel erfgoed ook gebruikt wordt als therapie op de dagbesteding van de vzw.    
Nog meer kennis die in de handen zit, ontdek je bij de tafel van DOEK vzw. Met borduren geven zij immaterieel erfgoed door, en dat is meer dan de techniek alleen, het is ook de sfeer en de cultuur. Zo zijn ze niet alleen bekwaam in het Afghaans borduren, maar gaan ze ook meer stedelijke experimenten niet uit de weg. Deelnemers konden vandaag mee borduren aan de publieke ruimte van Antwerpen.
Voor lekkernijen moet je bij Cani Nas en Hulya Olmez van Actief Chaldeeuwse Organisatie Mechelen (ACOM) vzw zijn. Zelfgemaakte rauwmelkse Mesopotamische kruidenkazen, soep, bulgur en baklava liggen uitgestald naar je te lonken. ACOM wil de kennis achter deze gerechten delen en mensen sensibiliseren over het behoud deze traditie.
Aan de dialoogtafel van Studio La Meul i.o.v. Kenniscentrum immaterieel erfgoed Nederland (KIEN) is er aandacht voor maatschappelijk debat over onze omgang met dieren. Hoe zit dat met dierenwelzijn bij immaterieel-erfgoedpraktijken?
Erfgoed Vlaamse Ardennen vertelt enthousiast over Reus Gerarda en wat die allemaal in gang stak in hun regio, met vollenbak educatief materiaal als gevolg. .
Aan een tafel vol papier-maché, lijm en snoep werkt Atelier Rojo samen met bezoekers aan de apotheose van de dag: een grote piñata. In de vorm en kleuren herken je het logo van Werkplaats immaterieel erfgoed. Bezoekers kunnen op een papiertje een wens schrijven die in de piñata gestopt wordt.
Aan een andere knutseltafel helpt Sandrina Rosseel van Sandbox je op weg bij het maken van strandbloemen. Zo ben je klaar wanneer je in de vakantie naar de kust trekt!
AMSAB vertelde over het project Schafttijd. Met het project verzamelen, inventariseren en registreren ze getuigenissen rond de lunchpauze van de werkende mens van vroeger en nu. 

En dan weerklinken de stem en de bel van de Belleman weer over de gezellige drukte heen.

De volgende sessies gaan van start. We duiken in de praktijk.

Sessie Educatie en Doorgeven 

Veel deelnemers willen dat hun kunde en de opgebouwde kennis ook in de toekomst nog verder leeft. Luc Mishalle van MetX vertelt ons over het wel en wee bij het opleiden van een diverse groep jongeren tot volleerde Gnawa-muzikanten. Wars van reguliere muziekopleidingen begint dit sociaal-artistieke erfgoedproject niet met notenleer. Het is ‘Learning by doing’, een beetje zoals Driss Filali het zelf in Marokko leerde van zijn meester, maar dan nu met een Brussels publiek met roots in migratie én/of in de stad, voor jongens én meisjes. 

Daarna nemen Marc Beuten en Alain Verhelst van ‘Das de Puppe’ ons mee doorheen hun acties om de poppen aan het dansen te krijgen. In 2017 brachten ze alle actieve en vroegere poppentheaters in West-Vlaanderen in kaart. Dat leidde tot een expo, met nieuwe contacten, nieuwe samenwerkingen en bijkomende info over deze theaters tot gevolg. Ondanks de weinige financiële middelen en andere knelpunten streven zij verder om de kracht van figurentheater voor jong en oud zichtbaar te maken.

Het Molenaarsambacht dan. Na het bevlogen verhaal van Alain Gaublomme weten we dat ook zo’n oud beroep kan blijven bestaan. Vrijwillige molenaars en molengidsen worden opgeleid en ondertussen zijn er zo’n 1000 diploma’s uitgereikt door de minister. Ook hier zien we een verbreding van de doelgroep. Dit traditioneel mannelijke beroep wordt tegenwoordig ook door vrouwen beoefend. De hernieuwde interesse in thuis bakken met lokale producten en de erkenning door het FAVV zijn ook reeds verlegde stenen in de rivier.

De jongste van de klas is de kersverse erfgoedcel Vlaamse Ardennen. Olmo Cornelis vertelt ons hoe Geraardsbergen de laatste jaren een reuzin op bezoek kreeg. Met de intrede van Gerarda regende het plots educatieve projecten. Zo bracht ze een eigen boek uit waarin oudere kinderen en volwassenen heel wat kunnen herkennen van de 16 deelgemeenten. Het inzetten van de erfgoedapp, gekoppeld aan een erfgoedwandeling, werkt dan weer drempelverlagend voor de jeugd. Meer projecten kon je ontdekken op  zijn stand op het marktplein.

Sessie Audiovisueel Documenteren 

De jongste jaren willen steeds meer mensen aan de slag met het filmen van hun vakmanschap en andere erfgoedpraktijken. 

We maken eerst kennis met het project FOCUS Vakmanschap, getrokken door Bokrijk | Vakmanschap  & Erfgoed. Hilde Schoefs legt uit dat ze samen met een partnernetwerk en vakmensen van 2021 tot 2023 aan de slag gaan om 10 vakmanschappen in beeld te brengen. Het project werkt toe naar een toolbox voor het filmen van dit erfgoed, opdat later anderen hiermee aan de slag kunnen. Verschillende methodes voor audiovisueel documenteren worden uitgetest, vult Jorijn Neyrinck van de Werkplaats aan. Elk vakmanschap heeft nood aan een andere aanpak van filmen om zo de kennis gericht te versterken en te borgen voor de toekomst. Filmmaker Alexander Kerkhof, videast van het project, deelt wat hij tot dusver zelf al heeft ervaren en opgestoken bij het toepassen van de methodologie en het filmen van de vakmensen. Hij deelt daarbij een hele reeks concrete tips & tricks, geïllustreerd met praktijkvoorbeelden en filmfragmenten.
Tenslotte brengt Pieter Berden (Provincie Vlaams-Brabant) nog ervaringsdeling uit eerste hand over de audiovisuele en digitale praktijkervaringen rond ‘Het Brabants trekpaard’. Het audiovisuele documentatieproces rond de trekpaardtechnieken is een mooi voorbeeld van hoe immaterieel erfgoed met participatie van de erfgoedgemeenschap gedocumenteerd kan worden.

Sessie Samen aan de Slag 

Wanneer erfgoedgemeenschappen en erfgoedorganisaties zoals musea, archieven of erfgoedcellen samenwerken brengt dat troeven naar boven en bots je op drempels. 

Veronique van Nierop van het Hasseltse Stadsmus vertelt in een videoboodschap samen met Karin De Greeve, de voorzitter van De vrienden van het Stadsmus, over hoe een werking rond het Hasseltse dialect een plekje in het museum vond. Met maandelijkse thematische ontmoetingen in het Hessels ondersteunt het museum op een laagdrempelige manier de verderzetting van het dialect. Een schare trouwe dialectliefhebbers is steeds paraat om in gesprek te gaan. 

Het Industriemuseum in Gent houdt het immaterieel erfgoed verbonden aan drukkerstechnieken mee in stand. Een diverse groep van oud-drukkers, privé-verzamelaars en experts, designersn,... zijn betrokken tijdens ontmoetingsmomenten en met een straffe vrijwilligerswerking kan het museum de vaardigheden borgen, vertelt Hilde Langeraert. Een werking op mensenmaat, met ruimte voor experiment, gelinkt aan de collectie, bruggen slaan naar het onderwijs, en met de nodige aandacht voor nazorg.  

Pieternel Verbeke van Kusterfgoed vertelt hoe zij vanuit de erfgoedcel een actieve (bemiddelings)rol speelt bij de totstandkoming van de strandbloemen-voordracht voor de Inventaris Vlaanderen. De erfgoedcel zag de erfgoedwaarde van het maken en verkopen van strandbloemen en besloot actie te ondernemen. Door verscheidene spelers samen te brengen, blijft ze aan de slag gaan rond het borgen van deze strandtraditie. 

Sessie Immaterieel erfgoed klinkt!

De klinkende sessie trapt af met een origineel carnavalslied: als we mar gezond zin. Eén van de (meer dan 380!) carnavalsnummers, verzameld op de website van FEN, knalt door de boxen. Jeroen Bellings vertelt over overwonnen de drempels om dit muzikale project te lanceren zoals fondsen vinden, mensen engageren om muziek en contextuele informatie te plaatsen op de webstek en strubbelingen met auteursverenigingen uitklaren. Het doel: carnavalsverenigingen en iedereen een repertoire lokale muziek aanbieden die hun evenementen klank en kleur kunnen bieden. 

Het levenswerk van Marc Reymen draait om instrumentenbouw, met name de bouw van draailieren. In zijn sappigste Antwerpse dialect vertelt hij over het proces dat voorafging aan de toekenning van de beurs voor een meester-leerling traject en over het doorlopen parcours om zijn vaardigheden te documenteren. Hoewel hij bescheiden blijft over zijn kunde om het instrument te bespelen, is het publiek merkbaar onder de indruk van de doedelzak-klank die het handgemaakte instrument voortbrengt! Dat hadden we niet verwacht! 

Sessie Hoe blog ik over mijn erfgoedpraktijk 

Een nieuwigheid op immaterieelerfgoed.be is de mogelijkheid tot bloggen voor wie een beurs voor het doorgeven van vakmanschap kreeg. Het departement Cultuur, Jeugd en Media besloot om alle Meester-leerlingtrajecten van begin tot nu te bundelen op de website. Werkplaats immaterieel erfgoed ging mee aan de slag om dit model vorm te geven. Naast ervaringen delen in een blog, kan elk traject ook beeldmateriaal op sociale media plaatsen. 

Maar wat ben je met een blogfunctie als de maker nog koudwatervrees heeft? 

Elien Doesselaere van FARO is zelf fervent blogster. Tijdens een korte workshop brainstormde ze met de deelnemers over het bloggen. Voor wie doe je dat eigenlijk? Wat schrijf je daarin en hoe zorg je ervoor dat mensen weten dat jij iets te vertellen hebt? Let op! Google straft te korte teksten af…, en kopieer en plak je van andere sites… dan zwiert koning Google je zowaar naar omlaag in de zoekresultaten.

Grijp-je-geluk-moment

De Leve immaterieel erfgoed!-dag eindigt zoals hij gestart is: samen en met muziek. Iedereen verzamelt in de zonnige tuin. Brassband Panta Rhei kwartet brengt het publiek tot stilte met hun koperen blaasinstrumenten. De Belleman doet zijn laatste oproep. Dan volgt de apotheose van de dag: de piñata die op het marktje gemaakt werd, wordt bovengehaald. Joana Rossi van Atelier Rojo vertelt hoe ze de traditie van het maken van een piñata uit Argentinië meebracht naar België. Terwijl iedereen het liedje ‘Piñata, piñata, ik kom eraan. Piñata, piñata, ik ga je slaan’ zingt, neemt de eerste bezoeker de stok in de hand en kan het kloppen beginnen. Een piñata breken, vraagt meer coördinatie dan verwacht, maar met de krachten gebundeld, liggen weldra het snoep en geschreven wensen onder gejuich voor het grijpen. 

Bekijk alle foto's hier